Żelazo dla dorosłych – jak dawkować i jakie najlepsze?

Żelazo – jakże niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jak więc zapobiegać jego niedoborowi? A jak się z nim zmierzyć, kiedy już się pojawi? Jakie preparaty żelaza są dostępne na rynku i komu są dedykowane? Czy można, ot tak, łykać go sobie na własną rękę? Zapraszam na ciąg dalszy naszego tasiemca z żelazem w roli głównej. Tym razem skupię się na wątku żelaza pod kątem dorosłych, ale już niedługo ugryzę też temat u dzieci. 

Niedobór żelaza, czyli jak sami możemy zgotować sobie problem

Problem z niedoborem żelaza jest dość powszechny. A skąd się on bierze? Główną i najpoważniejszą jego przyczyną są krwawienia z przewodu pokarmowego. Mogą być one konsekwencją (a niejednokrotnie i zwiastunem) niektórych chorób jak np. wrzody żołądka i jelit albo nowotwory jelita grubego i żołądka.

Do jego powstania mogą się też przyczynić obfite miesiączki albo krwawienia związane z jakimiś urazami, operacjami. Problem może pojawić się u wielokrotnych dawców krwi oraz u osób, które mają zwiększone zapotrzebowanie na żelazo, ale nie są w stanie tego zapotrzebowania pokryć (na takie niebezpieczeństwo narażone są np. kobiety w ciąży, mamy karmiące piersią, dzieci).

Kolejną kwestią są zaburzenia wchłaniania, które często występują np. po resekcji żołądka albo jelit, przy zapaleniu żołądka albo u osób z celiakią. A ponadto (a może i nade wszystko) nierzadko sami przyczyniamy się do powstania problemu – przez nieodpowiednią dietę, która dostarcza zbyt mało tego pierwiastka, czy rygorystyczne głodówki. Ale spokojnie – damy radę się z tym rozprawić.

Jak stwierdzić, że mamy niedobór żelaza?

Nic na własną rękę,  a może nawet bardziej pasuje nic „na oko”. Podstawę stanowią tutaj badania krwi – bez nich ani rusz… A najlepiej jest je przeprowadzać pod okiem lekarza, który będzie w stanie odnieść ich wyniki do Twojego ogólnego stanu zdrowia.

Najpierw koniecznie zrób morfologię krwi – a jeśli wyjdzie nieprawidłowa, to w kolejnych krokach rozważ pogłębienie diagnostyki, np. oznaczenie:

•  stężenia żelaza w surowicy krwi,
• ferrytyny (czyli takiego magazynu żelaza),
• transferyny (podstawowego przenośnika żelaza)
• oraz całkowitej i utajonej zdolności wiązania żelaza (TIBC, UIBC).

I z wynikami badań marsz do lekarza, bo najważniejszą kwestią jest ustalenie przyczyny anemii – bez tej wiedzy usuniesz tylko skutek, a nie o to w tym wszystkim chodzi.

Jak szybko poprawiają się wynik badań żelaza?

Jeśli wchłaniane żelaza będzie prawidłowe – to już po 7 dniach następuje lekka poprawa wyników – ale to dopiero początek.

Cykl rozwojowy czerwonych krwinek trwa około 12-15 dni – więc dopiero po 2 tygodniach „zaczyna się dziać”. Natomiast to co nas powinno interesować  to uzupełnienie tych brakujących krwinek + uzupełnienie zapasów żelaza w organizmie – co prowadzi do ustabilizowania sytuacji. I ten pełny proces szacuje się na około 90 dni.

Może się więc okazać, że trwała poprawa wyników krwi (np. różnego rodzaju anemii) w wynikach badania będzie widoczna dopiero właśnie po 3 miesiącach. To pokazuje, jak ważna jest regularność, dieta i w razie potrzeby kontrolowane uzupełnianie żelaza.

Badanie żelaza – pomaga sprawdzić niedobory ale i NADMIAR!

No właśnie. Nadmiar żelaza bywa bardziej szkodliwy niż niedobór – z tego powodu – jeśli decydujesz się na uzupełnianie żelaza – to zadbaj o regularne badania, w celu wyłapania takiego ewentualnego nadmiaru. Co to znaczy regularne? Najlepiej jeśli ocenisz to z lekarzem – natomiast badania raz na 1-2 miesiące na pewno nie będą za często.

Dużo zależy od sytuacji, no i pamiętaj, że trwała poprawa wyników (jeśli wychodzisz z anemii) może przyjść dopiero po 3 miesiącach leczenia.

Lepiej zapobiegać niż leczyć, czyli żelazo na talerzu

No pewnie – chyba nie ma łatwiejszego przepisu na zdrowie niż zwracanie uwagi na to, co się zajada (w miejsce żelaza możesz wstawić sobie dowolny makro- czy mikroelement).

Od czego powinno się zacząć? Zrób przegląd lodówki i przeanalizuj, jak wygląda dieta Twojej rodziny. A jeśli wnioski będą marne i okaże się, że jednak zjadacie za mało produktów bogatych w żelazo, wtedy spróbuj umiejętnie zmodyfikować Waszą dietę. Właśnie to może się okazać strzałem w dziesiątkę.

Hemowe, niehemowe, MF… – co i jak jeść?

• Źródłem żelaza hemowego jest mięso – głównie wołowina, cielęcina, baranina, gęś, kaczka, królik i podroby –
  kaszanka, pasztet, wątroba wieprzowa, wołowa, cielęca, drobiowa oraz sardynki.
• A najwięcej żelaza niehemowego znajdziecie w natce pietruszki, strączkach i pieczywie z pełnego ziarna, suszonych morelach, śliwkach, figach, daktylach, porzeczkach czarnych, białych i czerwonych, poziomkach, malinach i awokado.

Jeśli jesteście na diecie wegańskiej – to warto szczególnie mądrze przyjrzeć się podaży żelaza (i witaminy B12). Generalnie mam takie poczucie, że dieta wegańska wymaga po prostu dużo więcej rozwagi i uwagi (sam zmierzam w kierunku vege, więc zaczynam to rozumieć coraz lepiej).

Laktoferyna i żelazo?

Jeśli ktoś źle toleruje żelazo – to warto rozważyć dodatkową suplementację laktoferyną. I jak nie jestem zwolennikiem suplementacji – tak w tym przypadku – może to fajnie zadziałać. Laktoferyna to białko, które nie zawiera żelaza – ale poprawia jego wchłanianie.

Można więc podając/zjadając mniej żelaza – szybciej podnieść jego poziom. Ale UWAGA – to działa w dwie strony – można szybciej żelazo przedawkować.

A tutaj wpis z laktoferyną.

Które produkty przeszkadzają we wchłanianiu żelaza?

Ale uwaga, uwaga…

…to prawda, że dzięki prawidłowemu odżywianiu jesteśmy w stanie uchronić się przed anemią, oraz że zdrowa dieta wspomaga jej leczenie, ale…

…są pewne podstępne produkty, które będą osłabiały wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego. I na nie musimy mieć oko, bo inaczej cały nasz wysiłek pójdzie na marne.

Unikajcie połączenia żelaza z błonnikiem pokarmowym, kawą i herbatą, jajkami, nabiałem, roślinami strączkowymi, produktami bogatotłuszczowymi, preparatami wapnia, magnezu, cynku, manganu (uważaj, jeśli się nimi suplementujesz), fosforanami (np. tymi z coli i pepsi). Nie musicie jednak całkowicie z nich rezygnować – wystarczy, że zrobicie odpowiednio długie przerwy.

To ile go zjadać?

• kobiet w ciąży (według polskich rekomendacji suplementację żelazem należy rozpocząć od 8-9 tygodnia ciąży, rekomendacje europejskie mówią o 14 tygodniu), u których zalecana dawka ulega podwojeniu i waha się od 26 mg do 30 mg/dobę,
  • tutaj wpis z analizą suplementów dla ciężarnych
• mam karmiących piersią
  • tutaj wpis z analizą suplementów dla mam karmiących,
• dzieci,
• dziewczynek w okresie dojrzewania,
• osób uprawiających zwiększony wysiłek fizyczny
• oraz osób narażonych na duże utraty krwi np. po różnego rodzaju operacjach, przy obfitych miesiączkach, hemoroidach (tutaj wpis z analizą) czy chorobie wrzodowej.

Uwaga na interakcje żelaza z lekami

O tym, czym są interakcje i jak mogą być niebezpieczne opowiadałem już na blogu – jeśli nie dotarłaś jeszcze do tego wpisu to zapraszam tutaj. 🙂

Na co więc uważać, przyjmując preparaty żelaza?

• Jeśli równocześnie stosujecie leki na nadkwaśność (inhibitory pompy protonowej), które zmniejszają wchłanianie żelaza – pamiętajcie o tym, żeby preparaty żelaza przyjmować 2h przed lub 4h po nich.
• Preparaty żelaza hamują wchłanianie antybiotyków tetracyklinowych, fluorochinolonów, kaptoprilu czy bifosfonianów.
• Mogą osłabiać działanie lewotyroksyny i metyldopy.

Przegląd preparatów z żelazem z apteki

A teraz zgrabnie przejdziemy do przeglądu preparatów z żelazem. Pierwszą część traktuję czysto informacyjnie – wymieniłem w niej produkty dostępne na polskim rynku na receptę. O konieczności ich zastosowania zawsze decyduje lekarz, więc potraktuj to wyłącznie jako bazę wiedzy. W drugiej części skupiłem się na lekach OTC i (hulaj dusza) suplementach – chociaż akurat w tym przypadku wychodzi to dosyć dobrze. Zapraszam do kontynuowania lektury 🙂

I mała farmaceutyczna porada – bez względu na status leku (mam nadzieję!), który dostaniecie w ręce – preparaty z żelazem najlepiej jest przyjmować na czczo albo min. 30-60 min. przed posiłkiem. Dzięki temu zwiększamy jego biodostępność i tym samym polepszamy jego działanie. Natomiast są osoby, u których żelazo powoduje nieprzyjemne dolegliwości ze strony układu pokarmowego takie jak nudności, wymioty, biegunki – w takich przypadkach zaleca się, aby przyjmować takie preparaty bezpośrednio po posiłku, dzięki czemu zwiększa się jego tolerancja 🙂 wspomnę też, że preparaty o przedłużonym uwalnianiu powodują trochę mniej tych dolegliwości.

Leki doustne zawierające żelazo dostępne na receptę

• Ferrum Lek – syrop 10 mg Fe (III)/ml, tabletki 100 mg Fe (III) – kompleks wodorotlenku żelaza (III) i poliizomaltozy
• Feroplex – roztwór doustny 40 mg Fe (III) w 1 dawce – proteinianobursztynian żelaza (III)
• Hemofer prolongatum – tabletki 105 mg Fe (II) – siarczan żelaza (II)
• Tardyferon – tabletki 80 mg Fe (II) – półtorawodny siarczan żelaza (II)
• Tardyferon-Fol – tabletki 80 mg Fe (II) – półtorawodny siarczan żelaza (II); 0,35 mg kwas foliowy
• Sorbifer Durules – tabletki 100 mg Fe (II) – siarczan żelaza (II); 60 mg kwas askorbinowy

***

Analiza preparatów z żelazem

Jakie są kryteria tej żelaznej analizy?

1. Leki stawiamy wyżej niż suplementy – z tego powodu są wyżej w zestawieniu
2. Nie kierujemy się dawką – bo w przypadku żelaza – więcej nie zawsze znaczy lepiej!
3. Istotna jest forma, w jakiej żelazo znajduje się w preparacie
4. Kolejność preparatów w tym zestawieniu jest losowa.
5. Tradycyjnie – jeśli uważasz, że coś powinno się tutaj znaleźć – napisz mi to w komentarzu pod tym wpisem (na blogu).

***

Leki OTC zawierające żelazo

Ascofer

Wskazania do stosowania Ascoferu:

• Stany niedoboru żelaza związane z utratą krwi.
• Stany zwiększonego zapotrzebowania organizmu na żelazo (u dzieci w czasie intensywnego wzrostu, w czasie ciąży karmienia piersią).
• Stany związane z zaburzeniami wchłaniania lub z dietą zawierającą za mało żelaza.

Dawkowanie:

Dorośli

• Leczniczo: zwykle 2 tabletki powlekane trzy razy na dobę w czasie jedzenia lub po posiłku; w znacznych niedoborach 2 tabletki powlekane 4 razy na dobę.
• Zapobiegawczo: około 60 mg żelaza (3 tabletki powlekane) na dobę w dawkach podzielonych.

Dzieci

• Leczniczo u dzieci w wieku powyżej 3 lat: 4 mg do 6 mg żelaza na kg masy ciała na dobę w dawkach podzielonych.
• Zapobiegawczo: 2 mg na kg masy ciała na dobę w dawkach podzielonych.

Skład w 1 tabletce:

• 200 mg glukonianu żelaza (II), co odpowiada 23,2 mg jonów żelaza

Pełny skład: 1 tabletka zawiera substancję czynną: żelaza (II) glukonian 200mg (co odpowiada 23,2mg żelaza) oraz substancje pomocnicze: kwas askorbinowy, talk, skrobia ziemniaczana, kwas stearynowy, glikol propylenowy oraz powłoczka AquaPolish P red o składzie: hypromeloza, hydroksypropylometyloceluloza, makrogol, triglicerydy nasyconych kwasów tłuszczowych o średniej długości łańcucha, talk, tytanu dwutlenek (E 171), czerwień Allura AC, lak (E 129), żelaza tlenek czarny (E 172), żelaza tlenek czerwony (E 172).

***

Pozostałe* preparaty z żelazem:

*pozostałe – czyli nie-leki

Jakie będzie najlepsze żelazo?

O autorze

Marcin Korczyk

mgr farm. Marcin Korczyk - farmaceuta praktyk, twórca internetowy, key opinion leader, autor książki "Odporność. Czy Twoje dziecko może nie chorować?"
Absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego na wydziale farmaceutycznym. Po studiach pracował w aptece całodobowej w Nowym Sączu - i w trakcie pracy rozpoczął tworzenie bloga www.pantabletka.pl - zapisując odpowiedzi na najczęściej zadawane przez pacjentów pytania.

Od czasu złożenia bloga w 2015 roku - do dziś - blog stał się jednym z najbardziej rozpoznawalnych i opiniotwórczych portali z wiedzą o racjonalnym stosowaniu leków i suplementacji.