Jak poradzić sobie z zaparciami u dzieci?

Dziecięce zaparcia to bardzo trudny i stresujący temat, zarówno dla samych maluchów, jak i rodziców. Choć problem może pojawić się w każdym wieku, najwięcej przypadków diagnozuje się między 2 a 4 rokiem życia, czyli w okresie nauki kontroli wypróżnień. Obecnie szacuje się, że nieregularne i utrudnione oddawanie stolca dotyczyć może nawet 14% dzieci. Chociaż dosyć dobrze znając tę grupę małych ludzi – to większość maluchów ma przejściowe problemy z kupkami.

Wielu z Was pisało do mnie z prośbą o radę, jak poradzić sobie z zaparciami u Waszych maluchów. Niestety, odpowiedź na to pytanie nie jest ani krótka, ani łatwa, dlatego powstał dość obszerny wpis, który (mam nadzieję) wyczerpie temat. Dowiesz się z niego:

• Skąd u dzieci biorą się zaparcia?
• Jakie są kryteria diagnostyczne zaparć?
• Jakie są objawy zaparć?
• Jak leczymy zaparcia?
• Jakie są objawy alarmowe zaparć?

Jakie są rodzaje zaparć u dzieci?

Podstawowym kryterium podziału zaparć u dzieci jest ich przyczyna. Wyróżniamy zatem:

• zaparcia czynnościowe – czyli takie, które nie mają żadnego podłoża chorobowego,
• zaparcia organiczne – będące objawem innego schorzenia, wady genetycznej lub anatomicznej przeszkody w układzie pokarmowym.

Zdecydowaną większość, bo aż 85% wszystkich zaparć u dzieci, stanowią zaparcia czynnościowe i to przede wszystkim o nich będzie mowa w tym wpisie.

Poniżej wspomniałem również, jakie objawy mogą wskazywać na organiczną przyczynę zaparć, kiedy należy pogłębić diagnostykę i jakie badania może zlecić lekarz.

Kryteria diagnostyczne zaparć u dzieci

Często w gabinecie pediatry okazuje się, że zaparcia inaczej rozumiane są przez rodzica, a inaczej przez lekarza. W praktyce, Twoje dziecko musi spełniać przynajmniej dwa z pięciu określonych kryteriów przez okres jednego miesiąca, by rozpoznać u niego zaparcie czynnościowe. Zaliczamy do nich:

1. nie więcej niż 2 wypróżnienia w tygodniu
2. nasilone wstrzymywanie stolca
3. bolesne wypróżnienia lub zbite stolce
4. wydalanie dużych mas kałowych 
5. obecność obfitych mas kałowych w odbytnicy 

U dzieci, które nabyły umiejętność kontrolowania czynności fizjologicznych (zwykle po 4. r.ż.), można uwzględnić dwa dodatkowe czynniki:

• epizody brudzenia bielizny kałem co najmniej raz na tydzień
• wywiad wskazujący na masy kałowe o dużej średnicy, zatykające muszlę klozetową.

Mam wrażenie, że często temat zaparć i problemów z kupkami u dzieci bywa przez osoby dorosłe bagatelizowany. To olbrzymi błąd. Dla tych małych ludzi – kwestia sprawnego i prawidłowego załatwienia się – to temat nie mniej wymagający niż później egzamin na prawko, studia czy inne wyzwania dorosłego życia. Każdy ma wyzwania na miarę swoich lat/miesięcy życia.

Skąd się biorą zaparcia czynnościowe u dzieci?

W praktyce zaparcia czynnościowe u dzieci najczęściej zaczynają się w momencie tzw. odpieluchowania. O ile maluch może dość łatwo załapać siusianie na nocniku, o tyle zrobienie kupy inaczej niż do pampersa, sprawia mu zdecydowanie większy kłopot. Spójrzmy prawdzie w oczy, dla dziecka jest to prawdziwa rewolucja, którą na początku nie do końca rozumie i która ma prawo wzbudzać w nim obawy. A jeśli zrobienie kupy wywołuje w nim lęk, to zacznie robić wszystko by załatwiać się jak najrzadziej. Jest to klasyczny mechanizm błędnego koła.

Wygląda to mniej więcej tak – mały pacjent wstrzymuje robienie kupy i stolec zaczyna zalegać w odbytnicy. Następnie odciągana jest z niego woda, a więc robi się coraz twardszy i bardziej zbity. Z czasem jego ilość stopniowo się zwiększa. 

Co wtedy robimy my, rodzice?

Widząc, że dziecko nie załatwia się od dłuższego czasu, zachęcamy je do zrobienia kupy. Niestety, w momencie gdy malec podejmuje próbę, wiąże się to z ogromnym wysiłkiem, a nawet bólem, bo zbite masy kałowe z trudnością przechodzą przez odbytnicę. Jakie jest zatem skojarzenie dziecka?

Defekacja = ból.

I koło się zamyka.

Jak rozpoznać, że dziecko cierpi na zaparcia?

Małe dziecko, gdy czuje parcie na stolec, przyjmuje tzw. postawę retencyjną – chowa się przed otoczeniem i na stojąco zaciska pośladki, próbując wstrzymać się od zrobienia kupki. Widać wtedy, że towarzyszy mu podenerwowanie i czuje się nieswojo. Jest to pierwszy sygnał dla rodziców, że coś wyraźnie jest nie tak.

Co zrobić w takim wypadku? Przede wszystkim obserwować dziecko i zwracać uwagę na to, jak przebiega defekacja. Jeśli malec cierpi na zaparcia, zauważysz że:

• załatwia się z wysiłkiem i bólem
• robi twardą i zbitą kupę
• denerwuje się, boi i płacze, na samo wspomnienie o oddaniu stolca

Dłuższe zaparcie i zaleganie mas kałowych w jelicie prowadzą często do bólów brzucha i utraty apetytu. Dość niebezpieczną sytuacją jest pojawienie się krwi w stolcu, co wynikać może z uszkodzenia błony śluzowej odbytnicy.

Czy można pomylić biegunkę z zaparciem?

Owszem, można. 

Narastająca ilość mas kałowych w odbytnicy dziecka może prowadzić do ich wyciekania i brudzenia bielizny. Jak zapewne zauważyliście w poprzedniej części tekstu, jest to jedno z kryteriów używanych do diagnozy zaparcia. W praktyce mamy często do czynienia z zupełnie odwrotną interpretacją rodziców, którzy uznają to za objaw biegunki…

Pamiętajcie – obserwując dziecko, bierzemy pod uwagę wszystkie objawy i dolegliwości, jakie mu towarzyszą. W przeciwnym razie, zamiast pomóc, możemy jeszcze bardziej zaszkodzić.

Jakie są przyczyny powstawania zaparć u dzieci?

U podłoża zaparć często leży styl życia, czyli nieprawidłowa dieta, brak aktywności fizycznej i mała ilość przyjmowanych płynów. Typowy jadłospis malucha często bogaty jest głównie w to, co dziecko po prostu lubi – czyli w:

• białe pieczywo, ryż, gotowane warzywa (marchewka, seler) lub słodycze.

Niestety, wszystkie te produkty działają zapierająco i tylko nasilają problem z wypróżnianiem.

Rozmawiaj z dzieckiem o kupie „jak o czymś normalnym”

Jeśli planujesz odpieluchowanie dziecka, pamiętaj, by robić to stopniowo i bez presji, w przeciwnym razie efekt będzie przeciwny do zamierzonego. Warto tłumaczyć, że robienie kupy do nocnika/toalety to normalna ludzka sprawa, która dotyczy wszystkich – mamy, taty, dziadków lub starszego rodzeństwa.

Każdy proces wymaga czasu, nie denerwuj się więc na dziecko, jeśli zdarzy mu się “wypadek” i nie zawoła na czas. Jeśli defekacja zacznie być bodźcem stresowym – problem zaparć może towarzyszyć Wam przez wiele miesięcy.

Rozmawiaj z dzieckiem o kupie „jak o czymś normalnym” – to tylko w teorii jest oczywiste

Kolejnym ważnym elementem wpływającym na zaparcia są czynniki psychologiczne. Zaburzenia wypróżniania często wiążą się z jakimś przełomowym wydarzeniem w życiu malucha, takim jak np. pójście do przedszkola czy pojawienie się w domu nowego członka rodziny. Pamiętaj, że dzieci chłoną jak gąbka wszystkie emocje z otoczenia (także te negatywne!). Trudna sytuacja domowa, np. rozwód rodziców, czy utrata pracy przez jednego z nich, może rozpocząć lub nasilić spiralę przewlekłych zaparć. 

O tym, jak ważna jest strefa psyche w rozwoju i zdrowiu dzieci opowiada psycholog dziecięcy w moim Kursie dla Rodziców: https://kursydlarodzicow.pl/produkt/psycholog-dzieciecy-kurs-dla-rodzicow/

Jak leczy się dziecięce zaparcia?

Pierwszy ważna informacja – warto konsultować stosowanie poniższych preparatów z pediatrą. jeśli jakiś środek nie działa – to warto z taką informacją wrócić do lekarza – to cenny feedback z którego można wyciągnąć wnioski.

Leczenie zaparć jest długotrwałe i należy do niego podejść wieloczynnikowo. Pierwszym etapem jest rozmiękczenie i lepsze uwodnienie stolca, co ułatwia jego eliminację z jelita grubego. Dążymy do tego, by nauczyć dziecko, że należy regularnie robić kupkę i wcale nie musi to być bolesne doświadczenie.

Jakie leki mogą być stosowane w leczeniu zaparć u dzieci?

• Makrogole – to tzw. środki osmotycznie czynne. Są lekami pierwszego rzutu w leczeniu zaparć zarówno u dorosłych, jak i u dzieci, już od 6. miesiąca życia. Ich zaletą jest fakt, że nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego do organizmu.
  • Mechanizm działania makrogoli polega na ściąganiu wody do jelita i tym samym rozmiękczeniu mas kałowych. Przy ich stosowaniu nie wolno zapominać o odpowiednim nawodnieniu!
    
• Laktuloza – lek, który powinien być stosowany w zastępstwie, gdy makrogole są niedostępne. Jest to dwucukier, który fermentuje w jelicie do dwutlenku węgla i kwasów organicznych.
  • Podobnie jak makrogole, powoduje zwiększenie ilości wody w jelicie, może natomiast powodować wzdęcia i bóle brzucha.
• Czopki glicerynowe – przeznaczone są jedynie do leczenia krótkotrwałego. Podajemy je doraźnie wtedy, gdy obserwujemy nasilenie zaparć, np. dziecko już od kilku dni nie robi kupy.
  • Mechanizm działania czopków glicerynowych polega na drażnieniu ściany jelita i pobudzaniu ruchów perystaltycznych.
• Stosunkowo nową alternatywą są czopki musujące, które po wprowadzeniu do odbytu uwalniają dwutlenek węgla i wodę, ułatwiając wypróżnienie. Ponadto, w aptekach dostępne są także mikrowlewki doodbytnicze na bazie miodu. 

Inne środki na zaparcia u dzieci – na co uważać?

Pozostałe leki dostępne na rynku, np:

• (bisakodyl, dokuzan sodowy, sennozydy, parafina)

Nie są zalecane jako leki z wyboru w zaparciach u dzieci. Mogą być stosowane u nieco starszych pacjentów, jako środki pomocnicze. Dlaczego? Ponieważ są zbyt mocne i mogą powodować uszkodzenia jelit.

Przy długotrwałych zaparciach zdarza się, że konieczne jest oczyszczenie jelita w szpitalu. Służą do tego wlewki fosforanowe lub z soli, które pomagają “odetkać” jelito od dołu. Dopiero potem można włączyć leczenie domowe.

 ***

Zaparcia to problem który często bardziej niż cudownego syropku – wymaga więcej pracy z psychologiem i rozmowy z dzieckiem – i olbrzymich pokładów rodzicielskiej cierpliwości. Tego Wam życzę.

Jak długo leczy się zaparcia u dzieci?

Leczenie zaparć trwa niestety dosyć długo. Ogólnie przyjmuje się, że terapię powinno się kontynuować jeszcze przez co najmniej dwa miesiące od ustania objawów. 

Leczenie zaczyna się większymi dawkami makrogoli, aby w pierwszej kolejności wyczyścić jelito z zalegających mas kałowych. Następnie, w leczeniu podtrzymującym, stopniowo zmniejsza się dawki leku, aż do osiągnięcia najmniejszej skutecznej.

Domowe sposoby leczenia zaparć u dzieci

Pamiętaj, że zadbanie o prawidłowe nawyki na co dzień jest w leczeniu zaparć równie ważne, co działania farmakologiczne. Oto kilka zasad, których warto przestrzegać:

1. Dbamy prawidłowe nawodnienie – jest to szczególnie ważne przy leczeniu makrogolami, ponieważ przy niewystarczającej podaży płynów ich działanie będzie mniej skuteczne. Jeżeli dziecko mało pije, organizm próbuje zaoszczędzić wodę i odciąga ją z jelit, zagęszczając kupkę.
2. Pilnujemy zbilansowanej diety o prawidłowej zawartości błonnika. Optymalne spożycie błonnika u dzieci wynosi 0,5g/kg masy ciała (jednak nie więcej niż 35g/dobę). Jego dobrym źródłem jest pełnoziarniste pieczywo, kasze, owoce i surowe warzywa. 
3. Wprowadzamy codzienną aktywność fizyczną. Ruch pobudza motorykę jelit i ułatwia przesuwanie mas kałowych.
4. Zachęcamy do treningu defekacji. Regularne sadzanie dziecka na toalecie o stałych porach, najlepiej po posiłku, może oswoić je z robieniem kupy i wpłynąć na regularną pracę jelit.
5. Prowadzimy dzienniczek wypróżnień. W ten sposób łatwo skontrolujemy częstotliwość wypróżnień i konsystencję wydalonej treści.
6. Zapewniamy psychologiczne wsparcie dziecku, zwłaszcza jeżeli podejrzewamy psychogenną przyczynę zaparć (np. kiedy wiemy, że dziecko ma trudną sytuację w szkole czy problemy rodzinne w domu). 

Czerwone flagi przy zaparciach organicznych u dzieci

Kiedy podejrzewamy u dziecka organiczną przyczynę zaparć? Poniżej przedstawiam listę objawów alarmowych, które są wskazaniem do zrobienia bardziej szczegółowych badań i poszerzenia diagnostyki:

• brak poprawy po prawidłowym leczeniu zaparć,
• zaparcia występujące w pierwszym miesiącu życia,
• brak oddania smółki w ciągu 24h od urodzenia,
• nieprawidłowości w obrębie odbytu – blizny, przetoki, szczelina odbytu, 
• nieprawidłowości bruzdy pośladkowej, zagłębienie w okolicy krzyżowej lub kępka włosów nad kością krzyżową,
• osłabienie siły mięśniowej nóg,
• choroba Hirschsprunga w rodzinie,
• wstążkowate stolce,
• wymioty treścią żółciową,
• zaburzenia wzrastania,
• anemia,
• objawy sugerujące niedoczynność tarczycy.

Metody diagnostyczne w pracy z zaparciami

Szczegółowa diagnostyka zaparć jest zwykle przeprowadzana przez gastroenterologów dziecięcych. Wykonywane badania diagnostyczne, to m.in.: 

• badanie rentgenowskie brzucha, 
• badanie pasażu jelitowego – aby wykluczyć przeszkodę anatomiczną w przewodzie pokarmowym,
• biopsja ssąca odbytu – aby wykluczyć chorobą Hirschsprunga,
• badania laboratoryjne, np. TSH.

Wasze doświadczenia z zaparciami u maluchów

A oto Wasze historie o zaparciach, którymi podzieliliście na fb. Wasze relacje potwierdzają, że jest to powszechny i trudny problem:  

Justyna

jeśli chodzi o jedzenie i to, że trudno w większość dzieci wepchnąć błonnik i odpowiednią ilość picia, to u nas rewelacyjnie sprawdziło się mleko owsiane. ono jest lekko słodkie i moje dzieci go lubią i poza tym, że to napój, to jeszcze z błonnikiem ukrytym w środku. albo budyń na mleku owsianymi zamiast krowiego. po wprowadzeniu do regularnego menu ok. szklanki mleka owsianego (wiadomo, czasem mniej, czasem więcej) zaobserwowałam widoczną poprawę, kupa łatwiej zaczęła przechodzić na drugą stronę

Aneta

U nas córeczka bardzo bala się robić kupę.. Miała zaparcia i potem uciekała, krzyczała, że się boi.. Potrafiła tydzień nie robić.. Dawalismy jej syropy, lekarstwa i skutek odwrotny bo miała biegunki.. Wkoncu z polecenia trafiłam na dobrą fizjoterapeutke (Fizjoterapia uroginekologiczna). Już po pierwszej wizycie był ogromny progres! Pani dała nam ćwiczenia i rysunki przez co córeczka zmieniła myślenie i przestała się bać. Naprawdę bardzo polecam  Bo to co przeszlismy 

Paulina

Aż mi się gorąco zrobiło jak przeczytałam nagłówek .. mieliśmy ten problem z córka . Potrafiła przez tydzień nie robić kupki  żadne syropki jednak się u nas nie sprawdziły wiec ostatecznie zakupiłam mikrowlewki MeliLax. Jedna wlewka i biegiem na toaletę. Był płacz .. straszny… u nas problem z zaparciami minął kiedy córka „odstawiła „ pieluchy. Syn z kolei biega i chowa się po kątach.. robi się czerwony na buzi .. ale już jesteśmy bardziej czujni .. nawet córka gdy to widzi krzyczy „mamo !! Olek chce kupę bo się chowa „ jednak kiedy mu powiem ze musimy zrobić kupkę to idzie i nie protestuje ale muszę stękać razem z nim 

Aleksandra

U nas było podobnie, nic nie pomagało, żadne tlumaczenie, przeczekiwanie, proszenie. Placz i godziny w toalecie. Pomogła wizyta u lekarza (usg brzuszka). Stwierdziłam ze trzeba to sprawdzić czy wszystko jest ok, bo może to nie siedzi jednak w głowie. Badanie pokazało, że wszystko jest ok, a corka się odblokowała. 

Anna

U nas był etap przejściowy, do załatwiania się zakładałam córce pieluchę (sama prosiła). Po odpieluchowaniu „na siku” jeszcze kilka razy zakładałam pieluchę na , dopiero po jakimś czasie (dość krótkim) córka zaczęła załatwiać wszystkie potrzeby w toalecie. To dla dziecka trudny proces, nie warto go przyspieszać.

Zaparcia u dzieci – podsumowanie

Powtórzę jeszcze raz – nauka robienia kupy u maluchów – to dla nich olbrzymie wyzwanie. Wymaga to z naszej strony rozmów, cierpliwości i bardzo mądrego podejścia. W wielu przypadkach – skuteczniejsze od środków z apteki będą spotkania i praca z psychologiem dziecięcym. Zwykle co prawda równolegle stosujemy środki wspomagające wyróżnianie i pracę z psyche – ale kluczowe jest właściwe podejście i zrozumienie dla dziecka.

Serdeczności
Pan Tabletka

Marcin

***
P.S. Wiele informacji, które pomogą Ci zachować zimną głowę w chorobie dziecka znajdziesz w moich Kursach dla Rodziców: https://kursydlarodzicow.pl/kategoria-produktu/kursy-dla-rodzicow/

***

Więcej wiedzy od Pana Tabletki?

• Zakażenie układu moczowego (ZUM) u małych dzieci – esencja.
• Wirus RSV – garść informacji i kilka porad dla rodziców od Pana Tabletki
• Pielęgnacja w AZS – czy robisz to dobrze?

O autorze

Marcin Korczyk

mgr farm. Marcin Korczyk - farmaceuta praktyk, twórca internetowy, key opinion leader, autor książki "Odporność. Czy Twoje dziecko może nie chorować?"
Absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego na wydziale farmaceutycznym. Po studiach pracował w aptece całodobowej w Nowym Sączu - i w trakcie pracy rozpoczął tworzenie bloga www.pantabletka.pl - zapisując odpowiedzi na najczęściej zadawane przez pacjentów pytania.

Od czasu złożenia bloga w 2015 roku - do dziś - blog stał się jednym z najbardziej rozpoznawalnych i opiniotwórczych portali z wiedzą o racjonalnym stosowaniu leków i suplementacji.