Zakażenie układu moczowego (ZUM) u małych dzieci – esencja.
Zakażenie układu moczowego (w skrócie: ZUM), to jedna z najczęstszych infekcji bakteryjnych dotykających dzieci. Jej rozpoznanie, szczególnie u najmłodszych, rodzi jednak pewne trudności, ponieważ ZUM może nie dawać typowych objawów. Ten wpis to taki must have dla młodego i przyszłego rodzica, bo ZUM atakuje znienacka, więc warto być przygotowanym.
W tym wpisie znajdziecie odpowiedzi na pytania:
- Skąd się bierze ZUM?
- Jakie są objawy ZUM u dzieci?
- Jak postępować z dzieckiem chorym na ZUM?
- Jak pobrać dziecku mocz do badania i jak interpretować jego wyniki?
- Jak się leczy ZUM u dzieci?
- Kiedy dziecku z ZUM’em wykonać USG?
Jak należy rozumieć ZUM – czyli kilka definicji na początek…
Aby dobrze zrozumieć problem (i cały ten tekst), warto poznać kilka teoretycznych pojęć.
Zakażenie dolnych dróg moczowych
Pojęcie to oznacza zakażenie obejmujące pęcherz i cewkę moczową. Zwykle objawami są tutaj dolegliwości dyzuryczne, czyli takie, które prawie wszyscy my, dorośli, znamy niestety z własnego doświadczenia. Obejmują one pieczenie i ból przy oddawaniu moczu, naglące parcie na mocz oraz częste oddawanie moczu małymi porcjami. U dzieci, dla odmiany, dolegliwości dyzuryczne prawie nigdy nie występują.
To w takim razie, jak się to zakażenie u nich objawia?
Gorączką, brakiem apetyt, biegunką – ogólnie niczym, co wskazuje na to, że mamy do czynienia z infekcją pęcherza.
Zakażenie górnych dróg moczowych
Jest to zakażenie będące powikłaniem nieleczonego zapalenia pęcherza. Bakterie z pęcherza wędrują w takim schorzeniu moczowodami, jak autostradą, w kierunku nerki. Tam z kolei wywołują tzw. odmiedniczkowe zapalenie nerek. Dlaczego odmiedniczkowe? Miedniczka to część nerki, która jest połączona z moczowodem i to właśnie od niej rozpoczyna się infekcja nerek.
Odmiedniczkowe zapalenie nerek charakteryzuje się ostrym początkiem – wysoką gorączką oraz bólami brzucha i okolicy lędźwiowej.
Jak widać, ze względu na niespecyficzne objawy, diagnostyka ZUM u dzieci wcale nie należy do najłatwiejszych. Potwierdzenie ZUM opiera się przede wszystkim na badaniach moczu, które należy skonsultować z lekarzem pediatrą, by wkroczyć z leczeniem szybko i skutecznie.
Bezobjawowa bakteriuria, czyli inne oblicze ZUM
Bezobjawowa bakteriuria to sytuacja, kiedy w badaniu ogólnym moczu stwierdzamy obecność bakterii, ale nasze samopoczucie nie uległo zmianie. Okazuje się, że sama ich obecność w moczu jeszcze nie oznacza, że mamy do czynienia z zakażeniem. O infekcji mówimy dopiero wtedy, gdy u pacjenta występują objawy kliniczne. Pamiętaj, że sam wynik badania moczu, bez oceny stanu ogólnego pacjenta, nie jest podstawą do stawiania diagnozy. Bezobjawowa bakteriuria nie wymaga leczenia. Wyjątkiem są kobiety w ciąży i pacjenci przed zabiegami w obrębie pęcherza.
***
Chcesz lepiej zatroszczyć się o zdrowie swojego dziecka? Zobacz, co Pan Tabletka przygotował dla rodziców, którzy chcą wiedzieć więcej:
Kurs “w służbie zdrowia” – czyli niezbędnik apteczny z wiedzą
***
Przyczyny zakażenia układu moczowego u dzieci (przyczyny ZUM u dzieci)
Zakażenie układu moczowego zarówno u dzieci, jak i dorosłych jest zwykle spowodowane przez zakażenie bakterią Escherichia coli. Jest to bakteria, która znajduje się powszechnie w naszych jelitach i tam nie wywołuje żadnej choroby. Niestety, przez bliskie położenie odbytu i ujścia cewki moczowej (szczególnie u kobiet), bakterie te w łatwy sposób mogą “przewędrować” do układu moczowego i tam spowodować zakażenie.
|
Pamiętaj! ZUM u małych dzieci, które wymagają pampersa, wcale nie należy do rzadkich chorób. Każdy rodzic doświadczył, jak łatwo o “rozmazanie” się kupy w pieluszce (i nie tylko :)), a to sprzyja przeniesieniu bakterii w okolice ujścia układu moczowego. I tak oto bakterie z kupy dostają się do cewki moczowej i dalej do układu moczowego, gdzie z niezjadliwych robią się mega problematyczne (albo mogą się takie zrobić). |
***
Jakie są objawy zakażenia układu moczowego (ZUM) u dzieci?
Z grubsza wiesz już, że u dzieci zakażenie układu moczowego wygląda nieco inaczej niż u dorosłych. Rzadko kiedy występują objawy sugerujące zapalenie pęcherza – obserwujemy je dopiero u starszych dzieci. U maluchów pojawia się zazwyczaj:
- gorączka,
- drażliwość i nieuzasadniony płacz,
- brak apetytu,
- ból brzucha,
- nudności, wymioty,
- biegunka,
- ogólne osłabienie, niechęć do zabawy,
- nadmierna senność,
- zmiana barwy lub zapachu moczu
- itd.
Co robić, gdy obserwujesz u swojego dziecka wyżej wymienione objawy? Udaj się z nim do lekarza.
Możesz przed wizytą wykonać badanie ogólne moczu dziecka – ułatwi to lekarzowi ustalenie dalszego postępowania i umożliwi szybkie wdrożenie leczenia, bez zbędnego tracenia czasu.
Według aktualnych zaleceń Polskiego Towarzystwa Nefrologii Dziecięcej (dla ZUM):
|
***
Jak rozpoznajemy zakażenie układu moczowego u dzieci?
Diagnozę ZUMu stawia lekarz na podstawie wyników badania ogólnego moczu i posiewu moczu. Co to za badania i czym się one różnią?
Badanie ogólne moczu – czy wystarcza do stwierdzenia ZUM u dzieci?
To badanie moczu, w którym oceniany jest ciężar właściwy, liczba leukocytów, krwinek czerwonych, a także ilość białka, glukozy, azotanów czy obecność bakterii. W praktyce, badanie ogólne moczu pozwala na stwierdzenie, że w pęcherzu może dziać się coś złego, natomiast nie można na jego podstawie rozpoznać ZUMu. Badanie co prawda wykryje obecność bakterii w moczu, lecz nie określi dokładnie, z jakimi szczepami mamy do czynienia oraz w jakiej ilości. Ponadto, nie da się tutaj odróżnić zakażenia od bezobjawowej bakteriurii.
Co w badaniu ogólnym moczu może nam sugerować ZUM? Paradoksalnie nie będzie to obecność bakterii, a zwiększona liczba leukocytów oraz obecność azotynów w moczu.
Posiew moczu jako podstawa w rozpoznaniu ZUM
Posiew moczu jest konieczny, aby postawić pewne rozpoznanie zakażenia układu moczowego. Czym różni się od badania ogólnego? Posiew polega na wyhodowaniu bakterii z moczu, celem określenia szczepu i ilości, w jakiej występuje w naszych drogach moczowych. O ile w przypadku badania ogólnego moczu sposób pobrania próbki nie jest aż tak ważny, o tyle w posiewie pełni on kluczową rolę. W tym przypadku mocz musi być pobrany w sposób jałowy, a więc przeciwwskazane jest używanie u dzieci podklejanych woreczków!
Rozpoznanie zakażenia układu moczowego u dzieci
Zakażenie układu moczowego rozpoznaje się, gdy otrzymano w hodowli wzrost bakterii o znamiennym mianie, to znaczy 10^5 (100000) CFU/ml moczu (CFU jest to jednostka kolonii uropatogennej). Postawienie ostatecznej diagnozy zawsze należy do pediatry.
Jak pobrać u dziecka mocz do badania?
Podczas choroby mocz na badanie pobieramy jeszcze przed wdrożeniem ewentualnego antybiotyku. Nawet jedna dawka tego leku może bowiem zafałszować wyniki.
Sposób, w jaki pobierzemy próbkę moczu jest niezwykle ważny i wpływa na interpretację wyników. Najlepszym rozwiązaniem jest użycie odpowiedniego pojemniczka, dostępnego w aptece. Przyklejany woreczek powinien być stosowany w ostateczności, wyłącznie w sytuacji wykonywania badania ogólnego. Pamiętaj jednak o jego niezwłocznym odklejeniu i zabezpieczeniu bezpośrednio po uzyskaniu próbki.
Technika pobierania moczu różni się także w zależności od wieku dziecka. Instrukcję krok po kroku (tak z grubsza) znajdziesz w poniższej tabeli:
|
Pobieranie moczu na posiew u starszych dzieci |
Pobieraniu moczu na posiew u niemowląt |
|
|
***
U niemowląt sprawa jest trochę trudniejsza niż u starszych dzieci. Po ściągnięciu pieluszki i umyciu krocza (analogicznie jak u starszych dzieci) musimy w odpowiednim momencie “złapać” środkowy strumień moczu do jałowego pojemnika. To od nas zależy, czy dziecko będzie w tym czasie leżało na przewijaku, a może usiądzie nam na kolanach. W każdej konfiguracji będzie to wymagało odpowiedniego refleksu :). Polecam też łapanie „na lotnika”, czyli kiedy trzymamy dziecko przed sobą (nad wanną) i celujemy wprost do kubeczka (do tej metody potrzebne są dwie cierpliwe osoby).
Dlaczego mocz na posiew pobieramy do jałowego pojemnika?
Pamiętaj, że na badanie mikrobiologiczne – czyli posiew moczu – mocz MUSI być pobrany do specjalnego pojemnika i ze środkowego strumienia (lub może być to tzw. mocz łapany), po wcześniejszym podmyciu i osuszeniu skóry krocza dziecka.
Dlaczego nie woreczek do łapani moczu? Ponieważ w takim woreczku mocz ma kontakt ze skórą w okolicy krocza, odbytu czy warg sromowych (u dziewczynek). Zbiera więc przy okazji wszystkie bakterie, które tam się znajdują. W takiej sytuacji wynik posiewu (hodowli bakterii) do niczego się nie nadaje, bo wyhodujemy również te bakterie, których wcale nie było w moczu dziecka. Z podobnego powodu mocz na posiew nie może pochodzić z nocnika.
Zebraliśmy mocz do badania na posiew – co dalej?
Jeżeli już namęczyliśmy się i udało się prawidłowo zebrać mocz do badania, należy jak najszybciej przetransportować próbkę do laboratorium. Najlepiej, żeby odbyło się to do dwóch godzin – czterech godzin od zebrania moczu. Dłuższe przechowywanie próbki moczu w lodówce- nie jest zbyt dobrym pomysłem, bo mogą się wytrącić różne kryształy itd. Im dłużej mocz stoi / tym wyniki będą mniej miarodajne.
Jak leczy się ZUM u dzieci (informacje poglądowe)?
Zakażenie układu moczowego u dzieci leczy się głównie antybiotykami, pod nadzorem pediatry. Szybkie wdrożenie terapii zapobiega rozszerzeniu się infekcji na dalsze odcinki układu moczowego i przejściu bakterii do krwi, co spowodowałoby uogólnione zakażenie całego organizmu (urosepsę). Dlatego niemowlęta do 3. miesiąca życia zwykle leczy się w szpitalu antybiotykami dożylnymi, ponieważ u nich ryzyko takiego rozprzestrzenienia się bakterii jest największe.
Pamiętaj, żeby nigdy nie leczyć dziecka na własną rękę!
Nie podawaj mu preparatów zawierających furazydynę (popularny preparat na zapalenie pęcherza u dorosłych kobiet), ponieważ leczą one tylko dolny odcinek układu moczowego, zaś u dzieci nie jesteśmy w stanie samodzielnie rozpoznać, który fragment jest zajęty zakażeniem. Taką kurację może przepisać jedynie lekarz po uprzednim zbadaniu małego pacjenta, zapoznaniu się z wynikami jego badań oraz indywidualnemu dopasowaniu dawkowania.
Antybiotykoterapia empiryczna czy celowana?
Na początku lekarz przepisuje antybiotyki empirycznie, żeby nie tracić czasu. Empirycznie, to znaczy na podstawie statystyki. Nawet 85% zakażeń układu moczowego spowodowanych jest przez bakterię E.coli i na większość tych zakażeń działa ten sam antybiotyk.
Antybiotykoterapię celowaną można włączyć dopiero po otrzymaniu wyników posiewu moczu z antybiogramem, czyli wykresem pokazującym, które antybiotyki działają na tą konkretną bakterię. Na jego podstawie lekarz decyduje o zmianie preparatu lub kontynuacji wcześniej przepisanego leczenia.
***
Jeśli antybiotykoterapia jest potrzebna – warto wiedzieć jak robić to dobrze i bezpiecznie – zapraszam do mojego kursu:
Kurs “Antybiotyki – jak robić to bezpiecznie i mądrze a skutecznie”
***
Jakie mogą być powikłania nieleczonego zakażenia układu moczowego?
Najgroźniejszym powikłaniem nieleczonego ZUM jest przedostanie się bakterii do krwi i spowodowanie reakcji zapalnej całego organizmu. Taki stan nazywa się sepsą i jest to sytuacja zagrażająca życiu dziecka. Objawami alarmowymi jest wysoka gorączka, zmiana stanu świadomości dziecka (będzie ono nadmiernie pobudzone lub nadmiernie senne) oraz zmiana napięcia mięśniowego (niektórzy rodzice mówią, że “dziecko leci przez ręce”). W takim wypadku należy niezwłocznie udać się do szpitala, ponieważ stan ten wymaga intensywnej antybiotykoterapii dożylnej.
Kiedy u dziecka wykonujemy USG z oceną nerek?
W niektórych przypadkach ZUMu u dzieci, lekarz może zdecydować o wykonaniu dodatkowego badania USG z oceną budowy nerek i pęcherza moczowego. Dostarcza ono informacji o ewentualnych wadach wrodzonych lub innych dysfunkcjach przyczyniających się do rozwoju zakażenia. Badanie USG jest w pełni bezpieczne i nieinwazyjne, a dostarcza mnóstwa informacji, dlatego jest badaniem pierwszego rzutu
Dodatkowe USG układu moczowego wykonuje się u dzieci:
- poniżej 24. miesiąca życia z pierwszym epizodem ZUM,
- u których był brak odpowiedzi na leczenie przez 48h,
- w ciężkim stanie ogólnym, z uogólnionym zakażeniem organizmu,
- u których stwierdzono podwyższone stężenie kreatyniny,
- u których zakażenie spowodowała inna bakteria niż E.coli,
- u których wystąpiły już co najmniej 2 zakażenia układu moczowego (lub 3, jeżeli wszystkie dotyczyły dolnego odcinka układu moczowego).
W niektórych przypadkach lekarz może zalecić poszerzenie diagnostyki o takie badania jak cystoureterografia mikcyjna i scyntygrafia dynamiczna.
Co robić, aby zapobiec zakażeniom układu moczowego?
Nie da się całkowicie zapobiec infekcjom układu moczowego, istnieje natomiast szereg działań, które zmniejszą ryzyko ich występowania:
- Dbaj o higienę okolicy pieluszkowej dziecka (kupa trzymana w pieluszce przez dłuższy czas stwarza znakomite warunki do rozwoju infekcji; bakterie z jelita z łatwością przedostają do cewki moczowej i pęcherza).
- Pilnuj, by Twoje dziecko nie przetrzymywało moczu – jest on świetną pożywką dla bakterii, im dłużej “siedzi” w pęcherzu, tym bakterie chętniej się tam osiedlają.
- Pilnuj, by Twoje dziecko dużo piło – jeżeli dużo pije, to dużo siusia i tym sposobem regularnie wypłukuje bakterie znajdujące się w pęcherzu i cewce moczowej.
- Unikaj zaparć – zadbaj o prawidłową dietę malucha, bogatą w błonnik. Zaparcia powodują częstsze występowanie infekcji moczowych, co spowodowane jest między innymi translokacją (inaczej przejściem) bakterii z mas kałowych przez ścianę jelita i tym samym łatwiejszym dostawaniem się ich w okolice dróg moczowych.
- Jeżeli u Twojego dziecka zdiagnozowano wadę układu moczowego lub odpływy pęcherzowo-moczowodowe – pozostań pod stałą kontrolą lekarza pediatry i nefrologa dziecięcego.
Serdeczności
Pan Tabletka
Marcin
P.S. Wiele informacji znajdziesz w moim Kursie dla Rodziców: https://kursydlarodzicow.pl/kategoria-produktu/kursy-dla-rodzicow/
***
Więcej wiedzy od Pana Tabletki?:
- Katar u niemowlaka i małego dziecka – garść porad dla rodziców
- Żurawina dla dzieci – analiza produktów i opinie
- Jak wybrać dobre elektrolity- Dla dzieci i dorosłych – wiedza + opinie
***
Bibliografia:
Żurowska A., Wasilewska A., Jung A. i wsp.: Zalecenia Polskiego Towarzystwa Nefrologii Dziecięcej (PTNFD) dotyczące postępowania z dzieckiem z zakażeniem układu moczowego. Forum Medycyny Rodzinnej, 2016; 10 (4): 159–178
O autorze
Marcin Korczyk
Absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego na wydziale farmaceutycznym. Po studiach pracował w aptece całodobowej w Nowym Sączu - i w trakcie pracy rozpoczął tworzenie bloga www.pantabletka.pl - zapisując odpowiedzi na najczęściej zadawane przez pacjentów pytania.
Od czasu złożenia bloga w 2015 roku - do dziś - blog stał się jednym z najbardziej rozpoznawalnych i opiniotwórczych portali z wiedzą o racjonalnym stosowaniu leków i suplementacji.
