Ostre zapalenie ucha środkowego u dzieci – wiedza obowiązkowa – Pan Tabletka
Większość dzieci przynajmniej raz w życiu chorowała na ostre zapalenie ucha środkowego (w skrócie: OZUŚ) – i nie jest to przyjemne doświadczenie ani dla dzieci ani dla rodziców. Najwięcej przypadków odnotowuje się u maluchów pomiędzy 6, a 18 miesiącem życia, ale na szczęście po ukończeniu 7. roku życia zachorowalność znacząco spada. Co powoduje ostre zapalenie ucha środkowego? Jak się je leczy? Czy powoduje jakieś powikłania? Odpowiedzi na te pytania i wiele innych przygotowałem dla Was w tym wpisie.
Co to jest ucho środkowe i gdzie się znajduje?
Ucho, a mówiąc bardziej naukowo – narząd słuchu, jest podzielone na trzy części: ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne.
- Ucho zewnętrzne składa się z małżowiny usznej i przewodu słuchowego bogatego w gruczoły łojowe i woszczynowe, które wytwarzają woskowinę. Przewód słuchowy zakończony jest cienką membraną – błoną bębenkową, której funkcją jest odbieranie i przenoszenie dźwięków. Fale dźwiękowe wprawiają ją w drganie, które przenosi dalej na kosteczki słuchowe.
- Ucho środkowe jest niewielką przestrzenią, umiejscowioną za błoną bębenkową. Znajdują się w nim malutkie kosteczki słuchowe (młoteczek, kowadełko i strzemiączko) oraz trąbka słuchowa (inaczej trąbka Eustachiusza). Jest to przewód łączący ucho środkowe z górną częścią gardła, którego zadaniem jest wyrównywać ciśnienie po obu stronach błony bębenkowej. W normalnych warunkach ujście trąbki Eustachiusza jest zamknięte – otwiera się w momencie połykania, ziewania, czy kichania. Chyba każdy zna to uczucie, gdy podczas nurkowania czy lotu samolotem zatyka się ucho – to objaw tego, że po obu stronach błony bębenkowej jest różne ciśnienie. Kiedy przełkniemy ślinę, dochodzi do otwarcia trąbki słuchowej i ciśnienia się wyrównują.
Ciekawostka U dzieci trąbka Eustachiusza jest krótsza i położona bardziej poziomo, co sprzyja przedostawaniu się wirusów i bakterii z nosa i gardła do ucha środkowego. |
- W uchu wewnętrznym umiejscowiony jest błędnik, który składa się ze ślimaka i kanałów półkolistych. Są to elementy naszych zmysłów – równowagi i słuchu. Biorą udział informowaniu ciała o tym, jak jest położone w przestrzeni oraz w przekazywaniu sygnałów dźwiękowych do mózgu.
***
Jaka jest przyczyna ostrego zapalenia ucha środkowego u dziecka?
Ostre zapalenie ucha środkowego najczęściej powstaje wtedy, kiedy drobnoustroje z gardła i z nosa przedostają się przez trąbkę słuchową prosto do ucha środkowego. Związane jest to m.in. z budową trąbki u dzieci, która sprzyja przemieszczaniu się patogenów z górnych dróg oddechowych.
OZUŚ u dzieci często zaczyna się od… kataru. Taki katar jest najczęściej spowodowany wirusem i prowadzi do obrzęku błony śluzowej oraz wzmożonej produkcji wydzieliny. Obrzęk obejmuje również ujście trąbki słuchowej, co prowadzi do zaburzenia jej funkcji. W ten sposób wirusy i bakterie z łatwością przemieszczają się do ucha środkowego.
Ciekawostka Okazuje się, że infekcje wirusowe zwiększają ryzyko nadkażenia bakteryjnego i rozwinięcia się ostrego zapalenia ucha środkowego 3- lub nawet 4-krotnie! Innymi słowy, wirusy torują drogę bakteriom, które znajdują się w tym czasie w nosogardle dziecka. |
Wirus czy bakteria?
Większość przypadków OZUŚ, bo aż 66%, ma charakter mieszany. Wirusy, które atakują nasz organizm to najczęściej adenowirusy, rynowirusy, wirusy grypy, paragrypy czy RSV. Bakterie wywołujące OZUŚ prawdopodobnie już wcześniej bytowały w nosogardle malucha – zazwyczaj są to gatunki Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae i Moraxella catarrhalis.
Zapalenie ucha środkowego jest zdecydowanie rzadziej powodowane przez izolowane zakażenie bakteryjne lub wirusowe.
***
Co zwiększa ryzyko zachorowania na ostre zapalenie ucha środkowego?
Czynniki zwiększające ryzyko zachorowania na ostre zapalenie ucha środkowego często związane są z dysfunkcją anatomiczną lub czynnościową trąbki słuchowej.
Na szczególną uwagę zasługuje przerost migdałka gardłowego. Taki przerośnięty migdał powoduje upośledzenie drożności trąbki słuchowej i jest przyczyną nawracających zapaleń błony śluzowej nosa, zatok i ucha środkowego.
Do najważniejszych czynników ryzyka wystąpienia OZUŚ należą także:
- częste infekcje górnych dróg oddechowych,
- wiek < 2 r.ż.,
- uczęszczanie do żłobka lub przedszkola,
- długotrwałe stosowanie smoczków,
- brak karmienia piersią lub karmienie krócej niż 3 miesiące,
- narażenie na dym tytoniowy,
- zaburzenia odporności,
- alergia,
- predyspozycje genetyczne,
- wady twarzoczaszki (np. rozszczep podniebienia).
***
Na temat problemów laryngologicznych dzieci bardzo dużo opowiada lek. Dawid Matyniak w Kursie dla Rodziców ➡ https://kursydlarodzicow.pl/produkt/migdalki-wedzidelko-nos-ucho-kurs-laryngolog-dla-rodzicow/
***
Jakie są objawy zapalenia ucha środkowego?
Ostre zapalenie ucha środkowego zwykle poprzedzone jest zapaleniem błony śluzowej nosa, czyli tak dobrze znanym nam katarem, a także innymi objawami zwykłego przeziębienia.
Do typowych objawów zapalenia ucha środkowego należy:
- Ból ucha – zwykle ostry, pulsujący i okropnie nieprzyjemny. Pamiętaj jednak, że brak bólu wcale nie wyklucza zapalenia ucha środkowego i ok. 20% infekcji może przebiegać bez tego objawu.
- Gorączka – występuje u 25% dzieci, u pozostałych temperatura ciała pozostaje w normie lub rozwija się jedynie stan podgorączkowy.
- Upośledzenie słuchu w chorym uchu – rzadko zgłaszane przez chore dziecko.
Zapamiętaj❗ Charakterystyczne objawy OZUŚ występują głównie u dzieci starszych, które są w stanie opisać swoje dolegliwości. |
Warto uświadomić sobie, że im dziecko jest młodsze, tym objawy OZUŚ bywają mniej charakterystyczne. Do wizyty u pediatry powinny skłonić nas:
- gorączka,
- płacz,
- zaburzenia snu,
- niechęć do jedzenia,
- biegunka lub wymioty,
- wyciek ropnej wydzieliny z ucha.
***
Jak lekarz stawia rozpoznanie zapalenia ucha środkowego?
Ostre zapalenie ucha środkowego można rozpoznać za pomocą badania otoskopowego, podczas którego lekarz zagląda tzw. otoskopem do ucha dziecka i ogląda błonę bębenkową. W przebiegu zapalenia jest ona często przekrwiona, pogrubiała, napięta i uwypuklona przez wydzielinę zalegającą w uchu. Czasem dochodzi do perforacji, czyli do pęknięcia błony bębenkowej – obserwuje się wtedy wyciek ropnej wydzieliny z ucha.
***
Jak leczy się zapalenie ucha środkowego?
W wielu przypadkach OZUŚ dochodzi do samowyleczenia. Jeśli jednak objawy infekcji nie odpuszczają lub, co gorsze, ulegają nasileniu, konieczne jest podanie antybiotyku. Złotym standardem postępowania w OZUŚ jest obecnie strategia czujnego wyczekiwania.
Strategia czujnego wyczekiwania
Strategia ta zakłada, iż przez około 2-3 dni od początku choroby dziecko jest leczone tylko objawowo. Lekarz zaleca podawanie leków takich jak: leki przeciwgorączkowe, przeciwbólowe. Ponadto należy dbać o odpowiednie nawodnienie.
Często spotkacie się z zaleceniem stosowania u dziecka ibuprofenu, który pomoże ulżyć w bólu i gorączce. Należy go podawać w dawce 10 mg/kg masy ciała dziecka, co 6-8 godzin (nie przekraczając 40 mg/kg masy ciała/dobę). Ibuprofen w OZUŚ będzie nieco lepszym wyborem od paracetamolu, ponieważ posiada komponentę przeciwzapalną, której paracetamol nie ma.
***
A dokładnie o dawkowaniu ibuprofenu piszę w najnowszej książce Gorączka. Przewodnik dla rodziców. Sprawdź, czego jeszcze może Cię ona nauczyć o gorączce: https://pantabletka.pl/goraczka/
***
I jeszcze raz – pamiętajcie, że Wasze dziecko musi dużo pić! Szczególnie jeśli gorączkuje.
Ciekawostka Strategia czujnego wyczekiwania pozwala uniknąć leczenia antybiotykami aż u 60% chorych! Jeśli jednak zapalenie ucha nie odpuszcza, po max. 72 h lekarz zleca podanie antybiotyku. |
Kiedy antybiotyk podaje się od razu?
Istnieją sytuacje, w których lekarz zaleca podanie antybiotyku od razu, z pominięciem okresu czujnego wyczekiwania. Dotyczy to leczenia dzieci:
- poniżej 6. miesiąca życia,
- z wysoką gorączką i wymiotami,
- z wyciekiem z ucha,
- poniżej 2. roku życia z obustronnym zapaleniem uszu,
- z silnym bólem ucha,
- z wadami twarzoczaszki, zespołem Downa, zaburzeniami odporności i nawracającym zapaleniem ucha środkowego.
***
Powikłania nieleczonego zapalenia ucha środkowego
Ostre zapalenie ucha środkowego najczęściej ustępuje bez trwałych następstw, nawet jeżeli dojdzie do perforacji błony bębenkowej, ponieważ zrasta się w ciągu kilku dni. Pamiętaj jednak, że po perforacji błony bębenkowej nie wolno moczyć ucha!
Jednym z częstszych powikłań OZUŚ jest wysiękowe zapalenie ucha środkowego, czyli choroba przebiegająca bez ostrych dolegliwości – bólu, gorączki czy innych objawów infekcji. W trakcie wysiękowego zapalenia w uchu gromadzi się płyn, który powoduje upośledzenie słuchu. Z tego powodu po przebyciu OZUŚ wskazana jest kontrola wziernikowa i rutynowe badanie słuchu.
Po właściwym leczeniu wysiękowego zapalenia ucha, upośledzenie słuchu ustępuje całkowicie.
Inne, rzadkie, ale niebezpieczne powikłania OZUŚ
Inne powikłania OZUŚ są rzadkie, lecz bardzo niebezpieczne. Zaliczamy do nich:
- ostre zapalenie wyrostka sutkowatego,
- porażenie nerwu twarzowego,
- zapalenie błędnika,
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
- ropień nadtwardówkowy lub podtwardówkowy,
- zakrzepowe zapalenie zatoki esowatej,
- ropnie mózgu.
***
Kiedy mówimy o nawracającym zapaleniu ucha środkowego?
Nawracające zapalenie ucha środkowego możemy stwierdzić, jeżeli dziecko ma udokumentowane 3 epizody zakażenia w ciągu 6 miesięcy lub minimum 4 zakażenia w ciągu ostatniego roku.
***
By poznać tajniki trzeciego migdałka, chorób uszu i wielu innych medyczno-rodzicielskich spraw, polecam Ci mój Kurs dla Rodziców, który przygotowałem razem z otolaryngologiem lek. Dawidem Matyniakiem ➡ https://kursydlarodzicow.pl/produkt/migdalki-wedzidelko-nos-ucho-kurs-laryngolog-dla-rodzicow/
***
Na koniec – jak prawidłowo czyścić dziecku uszy?
Mamy już coraz większą świadomość na temat tego, w jaki sposób można czyścić ucho, a czego absolutnie unikać. Warto jednak dokładniej poznać, czym jest woskowina i jakie są bezpieczne metody czyszczenia uszu, aby nie zrobić dziecku krzywdy.
Po co w uchu tworzy się woskowina?
W przewodzie zewnętrznym ucha znajdują się gruczoły łojowe i woszczynowe. Ich wydzielina połączona ze złuszczonym naskórkiem tworzy woskowinę, które wykazuje działanie antybakteryjne oraz chroni błonę bębenkową i przewód słuchowy przed uszkodzeniami.
Warto wiedzieć, że woszczek, który jest produkowany w przewodzie słuchowym, wcale tam nie zostaje i nie gromadzi się latami. Ucho czyści się samoistnie – nadmiar woskowiny jest regularnie “wypychany” na zewnątrz.
Patyczki do czyszczenia uszu?
Służą one wyłącznie do tego, aby czyścić małżowinę uszną oraz zbierać to, co już wydostało się na zewnątrz przewodu słuchowego. Absolutnie nie wpychamy patyczka do środka ucha, ponieważ stwarza to ryzyko uszkodzenia naskórka i błony bębenkowej. Poza tym, wpychając patyczek do środka “ubijamy” znajdujący się tam woszczek i przesuwamy go bliżej błony bębenkowej, skąd ciężko go potem wydostać.
Nadmiar woskowiny
Zdarzają się sytuacje, w których czyszczenie uszu patyczkiem doprowadza do wytworzenia zbitego korka woskowinowego w pobliżu błony bębenkowej. Może on dawać szereg różnych objawów, takich jak ból głowy, szumy uszne czy upośledzenie słuchu. Taka sytuacja wymaga interwencji lekarskiej i profesjonalnego usunięcia woskowiny przez laryngologa za pomocą haczyka, aspiracji lub płukania.
Jak zatem czyścić dziecku uszy?
Najlepiej ograniczyć się do czyszczenia samej małżowiny usznej i usuwania tego, co samoistnie wypłynęło z ucha.
By usunąć nadmiar wydzieliny z ucha, można zaopatrzyć się w preparat rozpuszczający woskowinę, np. spray na bazie oliwy z oliwek. Tradycyjnie zalecam jednak wcześniejszą konsultację z pediatrą.
***
Ostre zapalenie ucha środkowego – podsumowanie
Uff… dobrnęliśmy do końca. Mam nadzieję, że udało mi się tutaj zebrać wystarczająco dużo informacji, aby trochę bardziej przybliżyć Ci tę popularną dla maluchów dolegliwość. Ufam, że dzięki tej wiedzy, w razie wystąpienia w Waszym domu przypadku OZUŚ będziesz czuł/a się pewniej. Jeśli masz ochotę podzielić się ze mną swoimi doświadczeniami z ostrym zapaleniem ucha środkowego to pisz śmiało w komentarzach.
***
Serdeczności,
Pan Tabletka
Marcin
***
Więcej na temat najczęstszych problemów laryngologicznych u dzieci w moim Kursie dla Rodziców ➡ https://kursydlarodzicow.pl/produkt/migdalki-wedzidelko-nos-ucho-kurs-laryngolog-dla-rodzicow/
Zachęcam też do przerobienia pozostałych kursów ➡ https://kursydlarodzicow.pl/kategoria-produktu/kursy-dla-rodzicow/
***
A już teraz kurs o nebulizacji możesz mieć nie za 98 zł, a za 1 zł w specjalnych pakietach z książką i audiobookiem Gorączka. Przewodnik dla rodziców. Kliknij w zdjęcie i sprawdź najciekawsze oferty ⬇⬇⬇
O autorze
Marcin Korczyk
Absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego na wydziale farmaceutycznym. Po studiach pracował w aptece całodobowej w Nowym Sączu - i w trakcie pracy rozpoczął tworzenie bloga www.pantabletka.pl - zapisując odpowiedzi na najczęściej zadawane przez pacjentów pytania.
Od czasu złożenia bloga w 2015 roku - do dziś - blog stał się jednym z najbardziej rozpoznawalnych i opiniotwórczych portali z wiedzą o racjonalnym stosowaniu leków i suplementacji.