Hipotoniczne, izotoniczne, hipertoniczne – kiedy użyć i jak działają?
Nadużywanie skomplikowanych nazw to taka zawodowa przypadłość farmaceutów. Sam czasami nabieram się na to, że wydając roztwory soli pytam pacjenta – izotoniczne, a może hipertoniczne? Konsternacja wielu z Was sprawiła, że Pan Tabletka za punkt honoru postawił sobie raz na zawsze wytłumaczyć z czym to wszystko się płucze i pryska. Zapraszam na wpis porządkujący kwestię roztworów hipotonicznych, izotonicznych i hipertonicznych.
Sól fizjologiczna, hipertoniczna, hipotoniczna, i jeszcze izotaniczna?! Co to właściwie znaczy?
Pozwól, że zacznę od nieco koszmarnej, ale świetnie obrazującej ten temat historii. Wyobraź sobie wielkiego, paskudnego ślimaka. Niech to będzie brązowy, oślizgły pomrów pospolity. Te ślimaki są strasznie wścibskie i włażą wszędzie tam, gdzie ich nie potrzebujesz. Mogą na przykład wejść do trzech zlewek laboratoryjnych z 3 płynami o różnej osmolarności – hipotonicznej, izotonicznej i hipertonicznej.
Co się stanie ze ślimakiem w każdej zlewce? Ha! Spójrzmy (oczywiście to dla niego zupełnie bezpieczny eksperyment).
- W zlewce hipertonicznej – zacznie się ślimaczyć. Zacznie produkować więcej i więcej śluzu. Podobnie reaguje błona śluzowa nosa po zastosowaniu takiego płynu.
- W zlewce izotonicznej – nic się nie stanie – będzie unosił się jak Nawigator z Diuny w swoim akwarium na statku kosmicznym. Dlatego dobrym pomysłem jest przemywanie oka i ran płynem izotonicznym.
- W zlewce hipotonicznej – zacznie pęcznieć i puchnąć. Zrobi się z niego lekko rozmoczony ślimak. I dlatego płyny hipotoniczne są tak dobre do szybkiego nawodnienia.
***
A dla tych, którzy wolą słuchać niż czytać przygotowałem odcinek podcastu w temacie soli hiper-, hipo-, izotonicznej – wrzućcie na słuchawki ⬇⬇⬇
***
Izotoniczne – czyli takie jak łza!
Roztwór izotoniczny to taki, który ma identyczne stężenie jak roztwór, z którym go porównujemy – na przykład łzy lub płyn międzykomórkowy. W aptece najczęściej spotkasz izotoniczne krople do oczu, izotoniczny roztwór wody morskiej w spray’u do nosa lub izotoniczny roztwór chlorku sodu w ampułkach.
Dlaczego izotoniczność jest taka ważna?
Zanim odpowiem na to pytanie, musisz przyjąć do wiadomości pewne uniwersalne zjawisko, którego świadomość ułatwi Ci zrozumienie całej reszty. Otóż woda przemieszcza się zawsze w kierunku roztworu o wyższym stężeniu, aż do momentu gdy wyrówna stężenia obu roztworów. W przypadku, gdy oba roztwory są izotoniczne w stosunku do siebie, czyli mają takie samo stężenie… woda nie przemieszcza się.
Wracając do pytania – w przypadku np. kropli do oczu ta izotoniczność zapobiega odwadnianiu filmu łzowego, a do przemywania ran stosuje się roztwór soli o fizjologicznym stężeniu 0,9% chlorku sodu (NaCl), gdyż jest ona „zgodna” z warunkami panującymi w odsłoniętych tkankach.
Do czego używać roztworów izotonicznych?
Wykorzystuj je do:
- przepłukiwania – np. nosa, ran i oczu;
- irygacji nosa – w celu utrzymania higieny i oczyszczenia z alergenów;
- nebulizacji – aby nawilżyć i oczyścić drogi oddechowe.
|
Pan Tabletka radzi Jeśli stosujesz inne leki donosowe np. z przepisu lekarza, przed ich zastosowaniem oczyść nos właśnie izotonicznym roztworem soli w aerozolu. Dzięki temu usuniesz przeszkody i umożliwisz odpowiednią penetrację właściwego leku. |
***
Hipertoniczna, czyli przesolona
Roztwory hipertoniczne mają wyższe stężenie (są bardziej słone od łez) i dzięki temu woda przemieszcza się w ich kierunku. To zjawisko wykorzystuje się w procesie udrażniania nosa z wykorzystaniem hipertonicznych roztworów wody morskiej. Podanie takiego płynu do nosa powoduje napływ wody do jamy nosowej i udrożnienie zalegającej wydzieliny.
Niekiedy hipertoniczne roztwory stosuje się w inhalacjach. Tu również wykorzystywana jest siła napływającej wody, która rozrzedza wydzielinę w oskrzelach i ułatwia odkrztuszanie.
Dzięki temu roztwory hipertoniczne nadają się do:
- spryskiwania/zakrapiania nosa w celu jego udrożnienia i odblokowania;
- irygacji nosa w celu udrożnienia i odblokowania;
- nebulizacji – w sytuacji, gdy potrzeba wspomóc odkrztuszanie, taką nebulizację przeprowadza się zwykle tylko rano i w południe (na noc już nie).
***
Hipotoniczne – niedosolone czy odsolone?
Roztwory hipotoniczne mają niższe stężenie od płynów fizjologicznych i znajdują zastosowanie w napojach dla sportowców i płynach nawadniających, na przykład do stosowania podczas biegunki/wymiotów. Zapewniają lepsze uzupełnienie elektrolitów, niż zwykłe płyny. O tym za chwilę!
***
Co znajdziemy w aptece?
Teoria teorią, ale przejdźmy do praktycznego wykorzystania tej wiedzy. W aptece spotkasz:
-
izotoniczne i hipertoniczne roztwory soli morskiej w aerozolu do nosa– izotoniczne świetnie nadają się do codziennej higieny, oczyszczania nosa z zanieczyszczeń i zalegającej wydzieliny oraz wypłukiwania alergenów. Irygacje izotonicznym roztworem wody morskiej służą płukaniu nosa i zatok.
Często wzbogaca się je domieszkami minerałów. Hipertoniczne służą przede wszystkim udrażnianiu zatkanego nosa. Zmniejszają obrzęk błony śluzowej i ułatwiają usuwanie wydzieliny na zewnątrz. Hipertoniczny roztwór wody morskiej musisz podawać kilka razy na dobę, ale w przeciwieństwie do superskutecznych kropli z ksylometazoliną – nie prowadzi do uzależnienia;
- roztwory chlorku sodu w ampułkach – zarejestrowane jako produkty lecznicze i stosowane do robienia zastrzyków – z reguły dostępne tylko na receptę;
- roztwory chlorku sodu w ampułkach – wyroby medyczne (nie można ich stosować do iniekcji)–
- izo- i hipertoniczne mogą być również stosowane do inhalacji (nebulizacji) przy pomocy inhalatora. Jeśli zależy Ci na przywróceniu właściwej pracy układu oddechowego i chcesz nawilżyć drogi oddechowe, inhaluj się roztworem izotonicznym. Jeśli jednak w oskrzelach zalega ci wydzielina lub nie możesz jej odkaszlnąć, wybierz sól hipertoniczną. Jeżeli cierpisz na astmę – nebulizację solą hipertoniczną powinieneś przeprowadzać ostrożnie – może bowiem dojść do skurczu oskrzeli. Uważaj!
- służą pielęgnacji ran;
- przemywaniu oczu;
- sole (wody) termalne i mgiełki z uzdrowisk – niektóre preparaty dostępne w aptece zawierają wody lecznicze z term i miejscowości uzdrowiskowych – np. Mgiełka Solankowa Zabłocka, Woda z Lunchon. Produkty te są wysokomineralizowane i wymagają rozcieńczenia. Zapoznaj się z opisem producenta na opakowaniu!
|
Pan Tabletka radzi
|
***
Napoje dla sportowców i biegunka
Roztwory o różnym stężeniu minerałów (o odmiennym ciśnieniu osmolarnym) stosowane są również przy biegunkach oraz przez sportowców – zarówno amatorów, jak i tych wyczynowych. W obu przypadkach celem stosowania tego typu napojów jest dostarczenie wody i elektrolitów, których ubytek spowodowany był albo zbyt częstym wypróżnianiem albo intensywnym poceniem się.
Jeśli Ty lub Twoje dziecko macie problem z biegunką, możesz zastosować tzw. doustny roztwór nawadniający (ang. oral rehydratationm solution ORS). W aptece spotkasz go w formie kleiku ryżowo-marchwiowego gotowego do spożycia lub preparatów w saszetkach do sporządzania roztworu.
***
A o tym jak prawidłowo nawadniać dziecko podczas biegunki i wymiotów – czyli jak to robić, aby nie dopuścić do odwodnienia przeczytasz w tutaj:
?Nawadnianie w biegunce i wymiotach – jak zapobiec odwodnieniu?
***
Zapomniałem jeszcze dodać kilka słów o wysokoenergetycznych preparatach odżywczych typu Nutridrink czy Resource, które przeznaczone są dla osób wymagających specjalistycznego żywienia medycznego – np. osobom starszym lub chorującym na nowotwory. Często spotykam się z sytuacją, gdy sięga po nie sporo osób z biegunką! Trzeba pamiętać, że preparaty te są mocno hipertoniczne i należy je spożywać stopniowo, a nie na raz!
Na koniec zebrałem dla Ciebie najczęstsze pytania i odpowiedzi, które pojawiają się na naszej facebookowej grupie Pan Tabletka Dla Rodziców i Pan Tabletka Czytamy Skład Suplementów Diety.
***
Czy stosowanie soli do płukania nosa i inhalacji uzależnia?
Nie! W przeciwieństwie do popularnych kropli do nosa regularne stosowanie roztworów chlorku sodu do inhalacji czy płukania nosa, nie wiąże się z żadnym uzależnieniem.
***
Czy to prawda, że sól hipertoniczna przesusza śluzówkę?
I tak i nie! Wszystko zależy od tego, jak długo jej używasz. Stosowanie zgodnie z zaleceniami przez krótki czas, nie będzie powodować przesuszenia. Jeśli jednak sole hipertoniczne będziesz stosował dłużej, ryzyko przesuszenia błony śluzowej realnie istnieje!
***
Kiedy najlepiej inhalować dziecko?
Kiedy zamierzasz użyć roztworu hipertonicznego do inhalacji, najlepszą porą będzie poranek lub środek dnia. Płynna wydzielina nie będzie wtedy przeszkadzać Twojemu dziecku w śnie.
Inhalacja izotonicznym roztworem z kolei świetnie nadaje się na wieczorną porę, by nawilżyć i usprawnić działanie błony śluzowej przed snem.
***
Jak stosować środki nawadniające w czasie biegunki?
Ileż to razy oglądałeś na ekranie spragnioną postać na pustyni, która po dotarciu do oazy rzuca się do źródła wody i łapczywie ją pije. W rzeczywistości nagłe spożywanie dużych ilości wody w czasie odwodnienia może być niebezpieczne. Wyczynowi sportowcy wiedzą, że nawadniać należy się stopniowo, łyk po łyku, gdyż zbyt szybkie dostarczenie wody do odwodnionego organizmu może prowadzić paradoksalnie do przewodnienia. Podobnie jest w przypadku biegunki! A więc – nawadniaj się powoli!
- Tutaj masz wpis o elektrolitach.
***
Na co zwrócić uwagę wybierając konkretny spray oczyszczający do nosa?
- na konserwanty – spora część tańszych produktów jest konserwowana. Najczęściej stosuje się w tym celu chlorek benzalkoniowy, który przy dłuższym stosowaniu może powodować przesuszenie błony śluzowej, a nawet kontaktowe zapalenie skóry;
- na aplikator – tu można rozróżnić preparaty jednodawkowe, w których naciskając spust aplikatora uwalniasz jedną dawkę roztworu oraz takie, które mają tzw. ciągły strumień. Te z „jedną dawką” mogą być odpowiednie dla dzieci, bo są delikatne. Ciągły strumień dobrze penetruje nos, ale u wrażliwców i dzieci może podrażniać delikatną błonę śluzową. Kompromisem będzie aplikator z systemem mikrodyfuzji, który zapewnia odpowiedni drenaż wydzieliny i nie podrażnia błony śluzowej;
- na skład – w najgorszym wypadku możesz trafić na roztwór chlorku sodu “wzbogacony” o środki konserwujące. Tego ci nie życzę! Sięgaj przynajmniej po zwykłe roztwory soli bez konserwantów, wody morskie lub wody pochodzące z term, które poza jonami chlorkowymi i sodowymi zawierają np.: antyalergiczny mangan i przeciwbakteryjną miedź.
|
UWAGA! Przy wyborze aplikatora zwróć uwagę na możliwość aplikacji niezależnie od ustawienia pojemnika! |
A tutaj link do analizy badziewnych i tych lepszych wód morskich.
***
Serdeczności,
Pan Tabletka
Marcin
***
Chcesz więcej informacji o solach i to od praktycznej strony? Wypróbuj mój kurs: Skuteczna nebulizacja to skuteczne leczenie. Kliknij w obrazek i sprawdź, czego możesz się z nim nauczyć ⬇⬇⬇
A z okazji wydania mojej najnowszej książki Gorączka. Podręcznik dla rodziców kurs o skutecznej nebulizacji u dzieci możesz mieć za 1 zł. Odwiedź mój zdrownikowy sklep i sprawdź specjalne oferty pakietów.
O autorze
Marcin Korczyk
Absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego na wydziale farmaceutycznym. Po studiach pracował w aptece całodobowej w Nowym Sączu - i w trakcie pracy rozpoczął tworzenie bloga www.pantabletka.pl - zapisując odpowiedzi na najczęściej zadawane przez pacjentów pytania.
Od czasu złożenia bloga w 2015 roku - do dziś - blog stał się jednym z najbardziej rozpoznawalnych i opiniotwórczych portali z wiedzą o racjonalnym stosowaniu leków i suplementacji.
