Mononukleoza u dzieci – przyczyny, objawy, leczenie

Mononukleoza jest chorobą wirusową, która występuje na całym świecie. Często bywa nazywana “chorobą pocałunków”, ponieważ zarazić się nią można przez kontakt ze śliną osoby chorej. Okazuje się, że w populacji osób dorosłych około 90-95% ma przeciwciała przeciwko wirusowi mononukleozy, co oznacza, że te osoby przebyły to zakażenie. Przebieg zakażenia bardzo często jest bezobjawowy, szczególnie u małych dzieci. Dziś opowiem Wam więcej o tej chorobie! Jak objawia się mononukleoza? Jak się ją leczy? Zaczynamy!

***

Jak można się zarazić mononukleozą?

Mononukleoza zakaźna to choroba wywołana przez wirusa Epsteina-Barra, należącego do rodziny Herpesviridae. Na mononukleozę często chorują ludzie młodzi oraz dzieci. Maluchy głównie dlatego, że nie dbają zanadto o higienę i lubią dzielić się ze sobą “obślinionymi” zabawkami. 

Źródłem zakażenia może być:

• osoba chora na mononukleozę,
• osoba, która niedawno chorowała na mononukleozą – wirus może utrzymywać się w ślinie nawet do kilku miesięcy po ustaniu objawów choroby,
• bezobjawowy nosiciel – osoba, która przechodzi chorobę bez jej objawów,
• osoba, która chorowała na mononukleozę wiele lat temu – w czasie spadku odporności dochodzi do reaktywacji zakażenia. Taka osoba przechodzi je bezobjawowo, ponieważ ma już wykształcone przeciwciała przeciwko tej chorobie, natomiast w ślinie znowu wydziela wirusa EB i może zarażać innych.

W jaki sposób dziecko zaraża się mononukleozą?

Potrzebny jest bezpośredni kontakt ze śliną zawierającą w sobie wirusa. Dziecko najczęściej zaraża się od dorosłego, np. poprzez oblizywanie smoczka przez mamę, pocałunki, używanie po kimś sztućców, ale może złapać chorobę także od innego dziecka, np. poprzez zabawę “obślinionymi” zabawkami.

Jak nie można się zarazić?

Dziecko nie zarazi się mononukleozą przebywając w tym samym pomieszczeniu, co osoba chora. Droga kropelkowa stanowi małe ryzyko przeniesienia wirusa. 

Okres inkubacji

Okres inkubacji wirusa EB jest bardzo długi – trwa od 30 do nawet 50 dni. To oznacza, że od momentu zakażenia się do wystąpienia pierwszych objawów choroby może upłynąć nawet 7 tygodni.

***

Objawy mononukleozy zakaźnej

Mononukleoza często ma przebieg bezobjawowy lub cechuje się niespecyficznymi objawami, szczególnie u małych dzieci.

Przez pierwsze 1-2 tygodni rozwijają się objawy grypopodobne, czyli:

• ogólne zmęczenie, senność,
• bóle mięśni,
• bóle głowy,
• gorączka lub stan podgorączkowy, 
• złe samopoczucie.

Następnie dochodzi do rozwoju pełnoobjawowej mononukleozy:

• zapalenie gardła i migdałków – silny ból gardła, trudności w przełykaniu, rozpulchnienie i nalot włóknikowy na migdałkach. Obraz kliniczny jest bardzo podobny do anginy paciorkowcowej i można łatwo pomylić z nią mononukleozę,
• obrzęk powiek, nasady nosa, łuków brwiowych,
• gorączka – nawet do 40°C,
• powiększone węzły chłonne szyjne i podżuchwowe – często do tak dużych rozmiarów, że widać to gołym okiem, szyja aż “robi się gruba”

• powiększenie wątroby i śledziony – nie zawsze występuje. Objawia się uczuciem pełności w brzuchu lub bólem brzucha, czasem pojawia się zapalenie wątroby, które diagnozuje się poprzez badanie krwi (podwyższone są poziomy enzymów wątrobowych tzw. AlAT, AspAT).

Mononukleoza sprawia, że chory odczuwa duże wyczerpanie, brak sił i ma trudności z koncentracją. Jest to tzw. zespół przewlekłego zmęczenia, który może się utrzymywać nawet do 6 miesięcy po przebyciu choroby.

***

Mononukleoza a angina paciorkowcowa – jak je odróżnić?

Faktem jest, że mononukleoza daje bardzo podobny obraz kliniczny do anginy paciorkowcowej czy szkarlatyny. Wspólnymi cechami są m.in. gorączka, zaczerwienione gardło z powiększonymi migdałkami oraz powiększone węzły chłonne szyi.

Pewną wskazówką różnicującą jest początek choroby – w mononukleozie objawy rozwijają się powoli, a gorsze samopoczucie obserwuje się nawet na 2 tygodnie przez pełnoobjawowym obrazem. W anginie paciorkowcowej mamy ostry początek – jednego dnia dziecko jest zdrowe, a następnego budzi się z gorączką i bólem gardła.

Jednak w gabinecie lekarza, bez wykonania dodatkowych badań, czasem trudno odróżnić od siebie te dwie choroby, zwłaszcza wtedy, gdy nie przebiegają w typowy sposób.

Mononukleoza – wysypka po amoksycylinie

Jeżeli dojdzie w diagnozie do pomyłki i lekarz zaleci stosowanie antybiotyku na anginę – najczęściej amoksycyliny z grupy penicylin – u dziecka wystąpi wysypka. Dlaczego tak się dzieje? Do końca nie wiadomo, ale ma to związek wytworzeniem się kompleksów immunologicznych w obecności antygenów wirusa i antybiotyku.

Więcej informacji o samych antybiotykach i antybiotykoterapii znajdziesz w moim Kursie na Akademii Pana Tabletki: https://kursydlarodzicow.pl/kategoria-produktu/kursy-dla-rodzicow/

Jak ta wysypka wygląda?

Jest ona podobna do wysypki pojawiającej się podczas odry – plamisto-grudkowa i swędząca. Pojawia się po około 7-10 dniach po pierwszej dawce antybiotyku.

***

Jak diagnozuje się mononukleozę zakaźną?

Do zdiagnozowania mononukleozy zakaźnej nie zawsze potrzebne są badania laboratoryjne, ponieważ obraz kliniczny często nie budzi wątpliwości i pozwala postawić trafną diagnozę. Niekiedy konieczne jest jednak przeprowadzanie szeregu testów i badań, aby prawidłowo zdiagnozować mononukleozę.

Morfologia z rozmazem

Jeżeli przebieg choroby jest nietypowy (lub po prostu chcemy się upewnić, czy podejrzenie mononukleozy jest słuszne), lekarz może zlecić wykonanie morfologii z rozmazem. Jeśli dana osoba cierpi na mononukleozę, taki rozmaz będzie cechował się:

• zwiększoną ilością leukocytów – świadczy to zwykle o jakiejś infekcji,
• przewagą limfocytów – zwykle (nie zawsze) świadczy to o tym, że atakuje chorego wirus, a nie bakteria,
• obecnością limfocytów atypowych – jest to charakterystyczny objaw dla mononukleozy, Atypowe limfocyty to innymi słowy limfocyty o nietypowej budowie. Takich limfocytów będzie w rozmazie >10%.

Pamiętaj, że wyniki badań zawsze interpretuje lekarz z uwzględnieniem stanu pacjenta – nie odczytuj ich samodzielnie.

Badania serologiczne

Są to badania wykrywające przeciwciała skierowane przeciwko wirusowi EB. Badanie serologiczne wykonuje się wtedy, gdy dziecko ma bardzo nietypowy przebieg choroby. Może mieć na przykład jakieś objawy, które trudno jednoznacznie zdiagnozować – wtedy lekarz takie badanie zleca i dowiaduje się, czy winowajcą pojawienia się dziwnych symptomów jest wirus mononukleozy, czy nie. Takie badanie ma raczej miejsce w leczeniu szpitalnym.

Trzeba też zwrócić uwagę, że na wyniki serologiczne czeka się czasem kilka tygodni, więc robienie ich u wszystkich pacjentów nie miałoby po prostu sensu.

Można takie badania wykonać, żeby sprawdzić, czy ktoś w przeszłości chorował na tę chorobę (niestety koszty pokryjesz wówczas samodzielnie).

Zrobić badania można, lecz jak je potem zinterpretować?
Przede wszystkim nie róbcie tego sami – wyniki powinien zobaczyć lekarz. Ale żeby łatwiej było Wam zrozumieć, co w ogóle znajduje się na tych magicznych wydrukach z wynikami, to kilka słów wyjaśnienia:

1. Dla uproszczenia – mamy 3 rodzaje przeciwciał: 

• anty-VCA w klasie IgM, 
• anty-VCA w klasie IgG,
• anty-EBNA.

1. Na początku zakażenia pojawia się przeciwciało anty-VCA IgM i świadczy o fazie ostrej choroby. Potem pojawiają się przeciwciała anty-VCA w klasie IgG i anrty-EBNA – one świadczą o tym, że chorobę przebyto w przeszłości.
2. Każda faza: ostra lub zdrowienia cechuje się inną zawartością przeciwciał w badanych materiale

***

Leczenie mononukleozy zakaźnej

Niestety nie istnieje leczenie celowane na wirusa wywołującego mononukleozę. Chorobę leczy się wyłącznie objawowo. Podstawą leczenia mononukleozy jest odpoczynek, unikanie nadmiernego wysiłku i urazów.

Co możemy zastosować w mononukleozie?

Przedstawiam poniżej kilka propozycji preparatów lub zachowań, z których możesz skorzystać, aby wspomóc leczenie mononukleozy:

• leki przeciwgorączkowe: ibuprofen, paracetamol,
• leki uśmierzające ból gardła, płukanki lub aerozole do gardła z substancjami przeciwzapalnymi i odkażającymi,
• dieta lekkostrawna, “oszczędzająca wątrobę” – ubogotłuszczowa, ale bogata w witaminy,
• nawadnianie – szczególnie przy gorączce ważne jest regularne uzupełnianie płynów.

UWAGA! W mononukleozie dochodzi do powiększenia rozmiarów śledziony. Znaczne powiększenie śledziony wymaga obserwacji szpitalnej, ponieważ jest to bardzo kruchy i delikatny narząd. Z tego właśnie powodu niezwykle ważne jest, aby w czasie mononukleozy, jak i po jej przechorowaniu, dziecko unikało wysiłku i nie uczestniczyło w zajęciach wf-u. Chodzi o to, żeby chronić ciało przed urazem, ponieważ mogłoby dojść do pęknięcia śledziony. Jest to co prawda rzadkie zjawisko, ale stanowi istotne zagrożenie zdrowia i życia dziecka.

***

Rokowanie mononukleozy

Rokowanie po przebyciu mononukleozy jest dobre – schorzenie ustępuje samoistnie, chociaż niektóre objawy znikają dopiero po kilku miesiącach. Dziecko może jeszcze przez długi czas po ustaniu objawów mononukleozy czuć się osłabione i mieć zaburzenia koncentracji, co niestety może skutkować problemami w szkole. Powiększone węzły chłonne mogą się utrzymywać do 6 miesięcy po chorobie.

***

Powikłania mononukleozy zakaźnej

Szacuje się, że mononukleoza zakaźna daje powikłania u ok. 20% dzieci. Jednak uspokajam – zdecydowana większość tych powikłań jest łagodna i ustępuje samoistnie. Czasami nie zdajemy sobie sprawy z ich istnienia, ponieważ niektóre powikłania wykazują dopiero wyniki badań laboratoryjnych.

Najczęstsze powikłania to:

• Powikłania hematologiczne – łagodna niedokrwistość hemolityczna, małopłytkowość, neutropenia;
• Łagodne zapalenie wątroby – skutkuje wysokim wzrostem enzymów wątrobowych, ale mija po kilku tygodniach leczenia bez żadnych konsekwencji;
• Niedrożność dróg oddechowych – spowodowane wielkimi rozmiarami migdałków, które blokują przepływ powietrza i węzłami chłonnymi, które uciskają drogi oddechowe. Jest to sytuacja bardzo niebezpieczna, dlatego przy zaobserwowaniu mocno powiększonych migdałków i węzłów chłonnych, trzeba jak najszybciej udać się do szpitala;
• Powikłania neurologiczne – są rzadkie. Zaliczamy do nich zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, porażenie nerwów czaszkowych, zapalenie nerwów obwodowych czy drgawki;
• Pękniecie śledziony – samoistnie zdarza się bardzo rzadko, aczkolwiek jest to niezwykle groźne powikłanie mononukleozy, bo zagrażające życiu. Chory z pękniętą śledzioną musi jak najszybciej trafić na oddział chirurgiczny;
• Niektóre nowotwory – bardzo późne i rzadkie powikłanie. Wykazano, że zakażenie wirusem EB ma związek z rozwojem w przyszłości niektórych nowotworów, np. z kilkoma rodzajami chłoniaka lub rakiem nosogardła.

***

Mononukleoza – podsumowanie

Mononukleoza jest dosyć powszechną chorobą, która często przechodzi w sposób bezobjawowy. Nie należy jej jednak lekceważyć, ponieważ może nieść za sobą istotne konsekwencje zdrowotne. Jeśli zauważasz u swojego dziecka (lub u siebie) niepokojące objawy mogące świadczyć o obecności tej choroby – skonsultuj się z lekarzem.

***

P.S. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o problemach zdrowotnych dzieci, to zapraszam do moich Kursów dla Rodziców: https://kursydlarodzicow.pl/kategoria-produktu/kursy-dla-rodzicow/

***

Serdeczności,

Pan Tabletka

Marcin

***

A może zainteresują Cię też moje wpisy na temat tego:

• jak podać dziecku niesmaczne lekarstwo
• jak zachęcić dziecko do picia wody
• czy można łączyć antybiotyk z jedzeniem?

O autorze

Marcin Korczyk

mgr farm. Marcin Korczyk - farmaceuta praktyk, twórca internetowy, key opinion leader, autor książki "Odporność. Czy Twoje dziecko może nie chorować?"
Absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego na wydziale farmaceutycznym. Po studiach pracował w aptece całodobowej w Nowym Sączu - i w trakcie pracy rozpoczął tworzenie bloga www.pantabletka.pl - zapisując odpowiedzi na najczęściej zadawane przez pacjentów pytania.

Od czasu złożenia bloga w 2015 roku - do dziś - blog stał się jednym z najbardziej rozpoznawalnych i opiniotwórczych portali z wiedzą o racjonalnym stosowaniu leków i suplementacji.