Jeżówka na odporność? Analiza badań i moja opinia.

Dzisiaj przedstawię Wam jeżówkę purpurową- roślinę na odporność (?).  Jak działa jeżówka? Jakie ma właściwości? Co mówią na jej temat badania naukowe? I na koniec: czy jej spożywanie faktycznie wpływa na naszą odporność?

W zasadzie, jeśli upierasz się, że chcesz wzmacniać odporność dziecka – to polecam zacząć od mojej książki „Odporność. Czy Twoje dziecko może nie chorować?”

• tutaj doczytasz spis treści i sprawdzisz ceny

Na początek trochę teorii

Jeżówka purpurowa, blada i wąskolistna (Echinacea purpurea/pallida/angustifolia) to roślina lecznicza, która tradycyjnie była stosowana przy pierwszych objawach przeziębienia oraz grypy. Przypisuje się jej działanie profilaktyczne i immunostymulujące. Według literatury może być też podawana w przypadku stanów zapalnych górnych dróg oddechowych.

Surowcami farmaceutycznymi, czyli częściami rośliny o właściwościach leczniczych,  jest ziele oraz korzeń. Zawarte w nich związki chemiczne wywierają pewien konkretny wpływ na nasz układ odpornościowy, czyli w ich przypadku – pobudzają go do pracy. Te związki to w szczególności:

• pochodne kwasu kawowego
  • (dla zainteresowanych: kwas cykoriowy, echinakozyd i cynaryna),
• a także flawonoidy
  • (kwercetyna i kemferol)
• oraz alkiloaminy

W jaki sposób substancje zawarte w jeżówce stymulują układ odpornościowy?

Substancje chemiczne zawarte w jeżówce:

• stymulują tworzenie interferonu i properdyny (czyli składników naszego osocza, które neutralizują bakterie i wirusy), aktywują fagocytozę fibroblastów,
• pobudzają działanie białych krwinek (które są wojownikami układu immunologicznego)
• hamują aktywność hialuronidazy bakteryjnej i tkankowej (czyli substancji, która ułatwia bakteriom przenikanie wgłąb organizmu człowieka)[1,2].

To jak w końcu działa ta jeżówka?

Podsumujmy jej teoretyczne działanie:

• pobudza nasz układ odpornościowy – stosowana profilaktycznie, może wzmacniać układ odpornościowy
• pomaga układowi odpornościowemu się zmobilizować podczas już istniejącej infekcji, czyli skraca czas jej trwania i łagodzi przebieg (kiedy organizm ma siły na taką „mobilizację”),
  • A mówiąc po ludzku – aktywuje komórki naszego układu odpornościowego i stawia go w gotowości do walki z chorobą. Podawana jest zazwyczaj w przypadku przeziębienia, grypy czy stanów zapalnych górnych dróg oddechowych,
• coraz więcej słyszy się o przeciwwirusowym, wirusostatycznym i przeciwzapalnym działaniu jeżówki [3],
• do tego możemy jeszcze dorzucić ostatnią funkcję jeżówki: przyspiesza gojenie się ran na skórze.

Co to oznacza w teorii? Że stosowanie preparatów z jeżówki ma nam pomóc szybciej zwalczyć chorobę, zmniejszyć częstotliwość występowania tejże infekcji lub w ogóle nie dopuścić do jej powstania.

Jeżówka w aptece

Jeżówkę przetworzono na prawie wszystko: kapsułki, tabletki, syropy i mieszanki ziołowe. Czasem gra główną rolę, a czasem ginie wśród innych surowców dodawanych do wszelkiego rodzaju preparatów „na odporność”. W aptece znajdzie się kilka leków z jeżówką i cała masa suplementów diety, dlatego jeśli już się na nią uprzecie, poproście o lek.

Stosowanie leków zawierających jeżówkę zazwyczaj nie jest zalecane u dzieci poniżej 7. lub 12. roku życia – tutaj odsyłam do ulotek. Suplementy, wiadomo – nie mamy pewności co do jakości takich produktów z jeżówką.

Część producentów podaje na opakowaniu ssuplementu dokładną wartość np. zawartego w nich ekstraktu czy ziela z jeżówki w pojedynczej dawce. Wśród niektórych leków znajdziemy natomiast wartości DER (o co chodzi z DER? Zerknij tutaj).

Hity marketingowe

„wspomaga naturalną odporność organizmu”

„ekstrakt z jeżówki purpurowej (…) przyczynia się do prawidłowego funkcjonowania systemu obronnego organizmu”

„ziele jeżówki (…) zawarte w preparacie wspomaga pracę układu odpornościowego”

„wspomaga”, „przyczynia się” – to są stwierdzenia, które sugerują pozytywne działanie, ale niczego nie obiecują. Taka cwana zagrywka marketingowców.

Bezpieczeństwo – niebezpieczeństwo jeżówki

W kontekście preparatów stymulujących odporność, które już opisywałem na blogu – jeżówka wypada najgorzej.

Pojawiają się doniesienia o stosunkowo częstych dolegliwościach ze strony układu pokarmowego (takich jak biegunki czy wymioty), a także wysypkach skórnych i dosyć silnych reakcjach alergicznych pojawiających się po spożyciu preparatów na bazie jeżówki, dlatego niektóre źródła zalecają przyjmowanie tego surowca dopiero po 12. roku życia.

Do tego jeżówka nie powinna być stosowana u osób, które chorują na AZS, astmę, alergię, choroby autoimmunologiczne, gruźlicę, białaczkę, stwardnienie rozsiane itd. Odradza się jej zażywanie również u pacjentów po przeszczepach.

Z tego też powodu, przy stosowaniu preparatów z jeżówki, bądź czujna(y) i pamiętaj o ryzyku wystąpienia działań niepożądanych [12].

Jeżówki nie powinni stosować ludzie cierpiący na przewlekłe, ciężkie choroby oraz pacjenci uczuleni na rośliny z rodziny Asteraceae (dawniej Compositae).

Może też warto od razu poszukać czegoś innego?

To dla kogo ta jeżówka?

Dla starszych dzieci (przynajmniej powyżej 7 r.ż. i to pod bacznym okiem rodziców – z zalecenia lekarza), dla dorosłych wspomagająco w czasie przeziębienia czy grypy.

Czyli jeżówka w końcu działa? Czy jej stosowanie zupełnie nic nie da?

Należy tu podkreślić, że jeżówka owszem, działa, ale jedynie wspomagająco! Nigdy nie wolno rezygnować na rzecz dodatkowych preparatów wzmacniających z właściwego, zaleconego przez specjalistę leczenia, szczególnie w przypadku infekcji bakteryjnych. Ale tego chyba Czytelnikom Pana Tabletki nie muszę mówić 🙂

Dawkowanie jeżówki

Według Komisji Europejskiej dobowo można przyjmować 6-9 ml soku z jeżówki przez maksymalnie 10 dni codziennie lub w ciągu 20 dni, ale spożywając sok co drugi dzień. Co więcej, nie zaleca się stosowania jeżówki dłużej, ponieważ może dojść do immunosupresji, czyli osłabienia działania układu odpornościowego.

Podsumowanie

Jeżówka może być traktowana jako środek wspomagający walkę, ale nie jako główna broń do walki z choróbskiem.

Nie powinna być stosowana długo, szczególnie u dzieci. Generalnie nie ma też co liczyć na jakiś spektakularny efekt – może trochę złagodzi objawy choroby, ale raczej nie spowoduje, że sezon chorobowy minie niezauważalnie.

Statystyka jest nieubłagana.

Ale jeżówki nie można też tak całkiem przekreślać – niektóre wyniki badań są obiecujące, a w przyszłości na pewno pojawi się ich znacznie więcej.

Tymczasem życzę, aby żadne wspomagacze odporności nie były Wam potrzebne.

Serdeczności
Pan Tabletka

Marcin

P.S.: Chcesz się dowiedzieć, czy Twoje dziecko może nie chorować? Wyjaśniłem to w mojej książce „Odporność”. Kliknij tutaj i sprawdź jej spis treści.

P.S.2: Jeżeli interesują Cię inne naturalne składniki wzmacniające odporność poczytaj mój wpis o colostrum (klik) i laktoferynie (klik).

***

I dla dociekliwych – szybki przegląd badań.

Teoria teorią – ale zerknijmy w brutalne wyniki badań nad związkiem jeżówki z odpornością

Bo w teorii pięknie to wygląda, a jak jest naprawdę? Przed Wami przegląd badań klinicznych z jeżówką w roli głównej!

Badania, których wyniki nie są jednoznaczne (tak i nie, obiecujące wyniki)

Badanie III – 2014 rok [6]

Badanie skuteczności i bezpieczeństwa preparatów z jeżówki w porównaniu z placebo w zapobieganiu i leczeniu przeziębienia

• analiza 24 randomizowanych, podwójnie ślepych badań z udziałem 4631 uczestników, w tym 33 porównania preparatów z jeżówki i placebo
• zastosowano wiele różnych preparatów z jeżówki opartych na różnych gatunkach i częściach roślin
• 10 badań dotyczyło zapobiegania przeziębieniu, a 15 badań dotyczyło leczenia przeziębienia (jedno badanie dotyczyło zarówno zapobiegania, jak i leczenia)
• spośród 7 badań analizujących długość trwania przeziębienia, jedno wykazało znaczący wpływ jeżówki na skrócenie trwania przeziębienia w porównaniu z placebo
• po analizie 24 badań autorzy doszli do wniosku, że preparaty z jeżówki nie zapewniają znaczących korzyści w leczeniu przeziębienia u osób dorosłych, ani u dzieci (na taką ocenę wskazały m.in. różne części rośliny, z których przygotowano preparaty)
• jednakże wyniki poszczególnych badań profilaktycznych konsekwentnie wykazują pozytywne trendy wpływu echinacei na stan odporności
• podsumowując: nie ma mocnych dowodów na skuteczność jeżówki w walce z przeziębieniem, chociaż wyniki opisujące jej wpływ na profilaktykę zachorowań są obiecujące.

Badania nie potwierdzające skuteczności jeżówki

Mamy także kilka solidnych badań, w których jeżówka nie wykazała żadnej poprawy zdrowia u pacjentów.

Badania IV-VIII –  1998-2010 [7, 8, 9, 10, 11]

• wszystkie badania były randomizowane, podwójnie zaślepione i z wykorzystaniem placebo
• 128-719 uczestników badań
• jedno z badań przeprowadzone na dzieciach
• cztery badania analizowały działanie jeżówki w czasie trwania przeziębienia, jedno jej działanie profilaktyczne
• w badaniach przeprowadzanych w czasie przeziębienia nie wykazano istotnych różnic w przebiegu i długości trwania przeziębienia pomiędzy grupami przyjmującymi preparaty jeżówki, a preparaty placebo
• pozostałe badania nie wykazały skutecznego działania jeżówki w profilaktyce przeziębienia
• podsumowując: w tych badaniach nie wykazano pozytywnego wpływu jeżówki na przebieg przeziębienia oraz nie potwierdzono jej działania profilaktycznego

Badania wskazujące na pozytywny wpływ jeżówki na pracę układu odpornościowego

Badanie I – 2015 rok [4]

Badanie nawracających infekcji dróg oddechowych i powikłań po leczeniu ekstraktami z jeżówki u ogólnie zdrowych ludzi

• metaanaliza oceniająca wyniki 6 badań klinicznych
• analizowane badania były randomizowane, z grupą placebo
• przeprowadzone łącznie na 2458 uczestnikach
• podczas badań podawano etanolowe lub glicerolowe wyciągi lub wyciskany sok z jeżówki
• stosowanie ekstraktów z jeżówki wiązało się ze zmniejszeniem ryzyka nawracających infekcji dróg oddechowych
• wydaje się, że ekstrakty etanolowe z jeżówki zapewniają lepsze efekty niż wyciskane soki, a zwiększenie dawkowania podczas ostrych epizodów jeszcze bardziej nasiliło pozytywne działanie ekstraktów
• u osób o większej podatności na przeziębienia (w okresie dużego stresu lub w stanie osłabienia immunologicznego) – echinacea zmniejszyła o połowę ryzyko nawracających infekcji dróg oddechowych i infekcji wirusowych
• podsumowanie: jeżówka zmniejsza ryzyko występowania nawracających infekcji dróg oddechowych oraz łagodzi ich przebieg.

Badanie II – 2005 rok [5]

Ocena wpływu ekstraktu z jeżówki na układową odpowiedź immunologiczną podczas przeziębienia

• badanie randomizowane, podwójnie zaślepione
• ukończyło je 62 pacjentów, analizę przeprowadzono dla 56 z nich
• Echinilin™ lub placebo podawano ochotnikom na początku przeziębienia przez okres 7 dni, w ośmiu dawkach (5 ml/dawkę) pierwszego dnia i trzech dawkach w kolejnych dniach
• efekty działania jeżówki były związane ze znaczącym i trwałym wzrostem liczby krążących krwinek białych, monocytów, granulocytów obojętnochłonnych i komórek NK
• w późniejszym etapie przeziębienia: leczenie echinaceą tłumiło związany z zimnem wzrost produkcji nadtlenku przez neutrofile
• wyniki sugerują, że Echinilin ™, wzmacniając niespecyficzną odpowiedź immunologiczną i wywołując właściwości zmiatania wolnych rodników, mógł doprowadzić do szybszego ustąpienia objawów przeziębienia
• podsumowując: jeżówka działa immunostymulująco.

Podsumowanie badań:

Według badań stosowanie jeżówki nieznacznie skraca czas choroby lub łagodzi jej objawy. Należy tu jednak podkreślić słowo: nieznacznie. Jeżówka, zgodnie z wynikami prac naukowych, zmniejsza też trochę częstotliwość zachorowań w ciągu roku. Pomimo to, sporo badań nie odnotowało żadnych korzyści płynących z przyjmowania preparatów jeżówki – czyli szału nie ma.

***

Bibliografia:

1. Kohlmunzer S.; Farmakognozja; Warszawa 2003; PZWL s. 555.
2. Matławska I.: Farmakognozja; Poznań 2008; Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, s. 319-322
3. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0166354209003192
4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25784510
5. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/ptr.1733
6. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24554461
7. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21173411
8. s://jamanetwork.com/journals/jamainternalmedicine/article-abstract/217079
9. https://jamanetwork.com/journals/jama/article-abstract/197760
10. https://annals.org/aim/fullarticle/715845
11. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9821828
12. https://nccih.nih.gov/health/echinacea/ataglance.htm
13. Baj T.. Herbarium. „Immunologiczne właściwości jeżówki purpurowej.” Aptekarz Polski, styczeń 2010, nr 41/19 online
14. Świątek Ł. „Jak zapobiegać i leczyć przeziębienie.”Aptekarz Polski, 10.2008, nr 26/4 online
15. Serafin A. „Profilaktyka infekcji dróg oddechowych u dzieci.” Aptekarz Polski, kwiecień 2013, nr 80/58 online

O autorze

Marcin Korczyk

mgr farm. Marcin Korczyk - farmaceuta praktyk, twórca internetowy, key opinion leader, autor książki "Odporność. Czy Twoje dziecko może nie chorować?"
Absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego na wydziale farmaceutycznym. Po studiach pracował w aptece całodobowej w Nowym Sączu - i w trakcie pracy rozpoczął tworzenie bloga www.pantabletka.pl - zapisując odpowiedzi na najczęściej zadawane przez pacjentów pytania.

Od czasu złożenia bloga w 2015 roku - do dziś - blog stał się jednym z najbardziej rozpoznawalnych i opiniotwórczych portali z wiedzą o racjonalnym stosowaniu leków i suplementacji.