Alergia pokarmowa u niemowląt i dzieci – skąd się bierze i co z nią zrobić?

Alergia pokarmowa to problem, który dotyczy około 6% dzieci, natomiast u dorosłych odsetek chorych wynosi już tylko 3%. To schorzenie, które jest rozpoznawane częściej, niż faktycznie występuje. Jest to częstą przyczyną niepotrzebnej eliminacji z diety dziecka pełnowartościowych produktów. Skutkuje to narażeniem dziecka na niedobór składników odżywczych. Dlatego wprowadzenie jakiejkolwiek diety u dziecka powinno być wcześniej skonsultowane z lekarzem, a najlepiej także z dietetykiem. Skąd się biorą alergię pokarmowe? Dlaczego jest taki problem z ich prawidłowym diagnozowaniem? Jak wygląda dzieciństwo z alergią pokarmową? Zapraszam na esencję wiedzy o alergiach pokarmowych u niemowląt i dzieci.

I od razu na wstępie zaznaczę, że skupię się tutaj głównie na alergii na białka mleka krowiego, ponieważ to ona najczęściej występuje u niemowląt i dzieci. 

Kończąc przydługie wstępy – zaczynamy!

***

Co to jest alergia pokarmowa?

Alergia pokarmowa to nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego, która pojawia się w krótkim czasie po zjedzeniu określonego pokarmu, zawierającego jakiś alergen. Charakteryzuje się ona powtarzalnością i odtwarzalnością. To znaczy, że za każdym razem po wprowadzeniu nawet niewielkiej ilości danego składnika do organizmu wystąpi jakaś niepożądana reakcja.

***

Nietolerancja a alergia pokarmowa

Te dwa pojęcia często błędnie uważane są za tożsame – jednak w rzeczywistości oznaczają dwa zupełnie różne problemy. 

Alergia pokarmowa 

Alergia cechuje się udziałem naszego układu immunologicznego. Alergie pokarmowe możemy podzielić ze względu na mechanizmy jej towarzyszące:

• IgE-zależna – taka, w której dochodzi do wytworzenia przeciwciał klasy IgE przeciwko konkretnym alergenom pokarmowym. Charakteryzuje się szybką reakcją organizmu na spożyty pokarm (do 2 godzin). Przykładowymi objawami, jakie tutaj występują, są: pokrzywka, obrzęk powiek czy skurcz oskrzeli.

Najbardziej poważnym, zagrażającym życiu stanem związanym z mechanizmem IgE jest wstrząs anafilaktyczny, który wymaga pilnego kontaktu z Pogotowiem Ratunkowym i jak najszybszego domięśniowego podania adrenaliny.

• IgE-niezależna – bez wytworzenia przeciwciał; biorą tutaj udział inne elementy układu odpornościowego, a reakcja na spożyty pokarm pojawia się dużo później niż w alergii IgE-zależnej – od kilku godzin do kilku dni. Objawem jest zwykle zapalenie jelit wywołane białkiem pokarmowym. U niemowląt to właśnie ten typ alergii występuje najczęściej.
• Mieszana – obydwa mechanizmy (zarówno IgE-zależny, jak i IgE-niezależny) biorą udział w powstawaniu alergii, np. atopowe zapalenie skóry.

***

Nietolerancja pokarmowa

Proces powstawania nietolerancji pokarmowej jest zupełnie inny niż ten związany z alergiami, ponieważ układ immunologiczny nie bierze w nim udziału. Jakie mogą być przyczyny nietolerancji pokarmowej? Zaliczamy do nim, między innymi:

• niedobór lub brak enzymu rozkładającego dane cząsteczki, np. nietolerancja laktozy, fruktozy czy galaktozy;
• nieceliakalną nadwrażliwość na gluten – dozwolone są małe ilości glutenu, ale większe już wywołują objawy nietolerancji;
• zespół jelita drażliwego – związany z nadwrażliwością na produkty wysoko fermentujące w jelicie, spowodowany m.in. nieprawidłowym metabolizmem przekaźników w jelicie, takich jak serotonina, dopamina, histamina.

Objawami nietolerancji pokarmowej są zwykle biegunki, wzdęcia, bóle brzucha, zaparcia, problemy skórne – czyli symptomy bardzo podobnie do tych obecnych w alergii pokarmowej.

Jednak w alergii mamy do czynienia z mechanizmem immunologicznym, a w przypadku nietolerancji ten mechanizm jest od układu odpornościowego całkowicie niezależny.

Kolejną różnicą między alergią pokarmową a nietolerancją jest to, że przy alergii pokarmowej każda, nawet najmniejsza ilość alergenu powoduje wystąpienie nieprzyjemnych objawów alergii. W przypadku nietolerancji pokarmowej potrzebna jest większa ilość substancji, żeby dolegliwości się pojawiły.

***

Jakie produkty uczulają dzieci najczęściej?

Do produktów spożywczych uczulających dzieci szczególnie często zalicza się m.in:

• białko mleka krowiego – absolutny “faworyt”,
• jajka,
• soję,
• pszenicę,
• orzeszki ziemne i inne orzechy,
• ryby i owoce morza.

Orzechy bardzo często wywołują alergię u dzieci. 

Reakcja krzyżowa – co to znaczy?

Jest to sytuacja, w której dziecko uczulone na dany pokarm, jedząc coś innego, co ma cząsteczki o podobnej budowie chemicznej, również będzie miało objawy alergii.

Dla lepszego zobrazowania podaję kilka przykładów:

• Jeżeli dziecko jest uczulone na mleko krowie, to prawdopodobnie objawy alergii pojawią się również po spożyciu mleka koziego, owczego, rzadziej wołowiny. 
• Jeżeli dziecko jest uczulone na orzeszki ziemne, objawy mogą się pojawić także po spożyciu innych orzechów.
• Jeżeli dziecko ma alergię na pyłki brzozy, objawy mogą się pojawić po zjedzeniu w okresie pylenia surowych jabłek, gruszek, moreli czy brzoskwiń.

Ciekawe, nie sądzicie? 

***

Jakie są objawy alergii pokarmowej?

Na początek krótkie przypomnienie – objawy alergii pokarmowej są niespecyficzne, co powoduje, że alergia np. na białka mleka krowiego jest rozpoznawana częściej niż tak naprawdę występuje!!!
Skutkuje to niepotrzebnym eliminowaniem produktów z diety dziecka, które są bogate w minerały i witaminy. Wykluczanie ich z diety bez wskazań może doprowadzić do niedoboru składników odżywczych u dziecka.

Alergia pokarmowa u niemowląt

U niemowląt najczęściej występuje alergia na białka mleka krowiego (nie ma to nic wspólnego z laktozą, która jest cukrem!). To reakcja o mechanizmie IgE-niezależnym. Przebiega u maluszka pod postacią zapalenia jelit.
Jakie są jej objawy? Oto one:

• krew w stolcu,
• biegunka,
• częste ulewania lub wymioty,
• zmiany skórne – atopowe zapalenie skóry, objawiające się zmianami rumieniowo-grudkowymi na policzkach, za uszami, na skórze głowy,
• brak prawidłowego przyrostu masy ciała.

Zmiany skórne często pojawiają się na skutek reakcji alergicznej na pokarmy.

Z czym można pomylić alergię pokarmową? 

Alergię pokarmową łatwo pomylić z wieloma dolegliwościami niemowląt – najczęstsze z nich:

• Kolki niemowlęce – to bardzo częsty problem u niemowlaków, który spędza sen z powiek rodziców. Bierze się stąd, że układ pokarmowy malucha nie jest jeszcze w pełni dojrzały. W kolce występują napady długotrwałego płaczu, nadmierne wzdęcie brzuszka lub jego prężenie, ale rozwój dziecka jest prawidłowy. Problem ustępuje samoistnie do 5. miesiąca życia.
• Trądzik niemowlęcy – spowodowany obecnością hormonów mamy, które zostały przekazane maluszkowi jeszcze w okresie prenatalnym. Ustępuje zwykle samoistnie w 2.-3. miesiącu życia dziecka.
• Łojotokowe zapalenie skóry – występuje w pierwszych tygodniach życia dziecka, może być mylone z atopowym zapaleniem skóry. Jest znane jako “ciemieniucha” i ma postać rumieniowo-złuszczających się zmian pokrytych łuską. Zmiany te są zlokalizowanych na głowie maluszka.
• Dyschezja niemowlęca – objawia się płaczem, krzykiem i zaczerwienieniem skóry twarzy, które pojawia się ok. 10-20 min przed wypróżnieniem. Objawy zaczynają się w pierwszych miesiącach życia dziecka i ustępują po kilku tygodniach. Dyschezja spowodowana jest nieprawidłową synchronizacją działania mięśni biorących udział w wypróżnianiu (tłoczni brzusznej i mięśni dna miednicy).

Alergia pokarmowa – objawy u dzieci starszych

Objawy alergii pokarmowych u starszych dzieci są bardzo zróżnicowane. Można je podzielić na takie, które pojawiają się natychmiast po zjedzeniu uczulającego pokarmu (reakcja IgE-zależna) i takie, które występują z opóźnieniem kilku godzin lub nawet kilku dni.

Objawy reakcji alergicznej natychmiastowej:

• pieczenie, mrowienie i swędzenie wokół ust,
• swędzenie skóry i wysypka,
• obrzęk wokół powiek,
• obrzęk języka, gardła, krtani – może powodować duszność, trudności w połykaniu,
• świszczący oddech,
• napad bólu brzucha, wymioty lub biegunka.

Jeżeli takie objawy wystąpią u Twojego dziecka – wezwij jak najszybciej Pogotowie Ratunkowe, gdyż może to świadczyć o rozpoczynającym się wstrząsie anafilaktycznym!

Objawy reakcji alergicznej o mechanizmie opóźnionym:

• przewlekła biegunka,
• zmiany skórne, atopowe zapalenie skóry,
• nawracający kaszel,
• okresowe bóle brzucha, nudności, wymioty.

***

Co może zwiększać ryzyko wystąpienia alergii pokarmowej u niemowlaka?

Można wyróżnić szereg czynników, które podnoszą ryzyko pojawienia się alergii pokarmowej u niemowlaka i dzieci. Zaliczamy do nich:

• alergie u najbliższych członków rodziny (szczególnie u rodziców, rodzeństwa),
• atopowe zapalenie skóry w pierwszych trzech miesiącach życia,
• wiek dziecka (im młodsze dziecko, tym większe ryzyko wystąpienia alergii pokarmowej),
• uczulenie na pokarm w przeszłości (objawy zawsze mogą powrócić),
• uczulenie na pyłki,
• astma oskrzelowa.

Kakao i czekolada są popularnymi alergenami – ale jak dzieci uchronić przed chociażby czekoladą, jest ona tak wszechobecna w jego życiu – szczególnie jak już zacznie przygodę ze żłobkiem czy przedszkolem i zaczyna się świętowanie urodzin rówieśników.? Czy macie swoje rodzicielskie sposoby na unikanie tych „kuszących” alergenów? Podzielcie się nimi w komentarzach pod wpisem.

***

Jak rozpoznaje się alergię pokarmową u dzieci?

Diagnostykę alergii pokarmowej przeprowadza lekarz pediatra lub lekarz rodzinny. Do rozpoznania alergii pokarmowej niepotrzebne są żadne badania laboratoryjne z krwi.

Nasuwa się jednak od razu pytanie: Dlaczego nie wykryć poziomu przeciwciał IgE we krwi? Nie robi się tego, ponieważ wynik takiego oznaczenia zupełnie nic nie mówi o tym, czy występuje jakaś alergia:

• IgE dodatnie – taki wynik jeszcze nie oznacza, że dziecko ma alergię pokarmową
• IgE ujemne – nie wyklucza alergii, ponieważ u dzieci często występują alergie niezależne od tych przeciwciał.

U starszych dzieci wykonuje się czasem skórne testy punktowe. Wygląda to tak: nanosi się na ciało dziecka krople z różnymi alergenami pokarmowymi i specjalną igiełką nakłuwa się delikatnie skórę w tym miejscu. Wynik odczytuje się po około 15 minutach, na podstawie wielkości “bąbla”. 

Jest to test służący pomocniczo w diagnostyce alergii IgE-zależnej (natychmiastowej). Niestety przy tym teście znowu jest taka sama sytuacja jak przy oznaczaniu przeciwciał IgE – dodatni wynik nie oznacza alergii. Ten test służy zaledwie jako wskazówka i musi być interpretowany przez lekarza łącznie z ogólnym obrazem klinicznym małego pacjenta.

Standardem rozpoznawania alergii pokarmowej jest próba eliminacji i prowokacji.

Próba eliminacji i prowokacji u niemowląt karmionych piersią

Diagnostykę przeprowadzaj zawsze w porozumieniu ze swoim lekarzem, jeżeli zauważycie, że są do tego wskazania. 

Zaczyna się od wykluczenia z diety mamy produktu, który jest najbardziej podejrzany o wywołanie dolegliwości – czyli krowiego mleka. 

Białka mleka krowiego występują w wielu różnych produktach – jogurty, sery, drożdżówki, bułki, ciastka, masło – jednym słowem: trzeba być czujnym!.

W takiej diecie niestety kluczowa jest CAŁKOWITA eliminacja alergenu i tych wszystkich produktów, które go zawierają. Mama powinna również pamiętać dodatkowo o suplementacji wapnia, ponieważ duże jego źródło zostaje jej podczas takiej diety odebrane. Taką dietę stosuje się przez okres 2-4 tygodni. 

Jeżeli dolegliwości ustępują, to przechodzi się do drugiego etapu – próby prowokacji. Mama wraca do poprzedniej diety (zawierającej białka mleka krowiego) na 1 tydzień. Jeżeli te objawy powracają – możemy postawić pewną diagnozę alergii na białka mleka krowiego.

Co jeżeli pomimo eliminacji mleka poprawa nie następuje?

Jeżeli po wprowadzeniu diety bezmlecznej objawy nie ustępują, wtedy mama musi jeszcze raz przeanalizować swoją dietę w poszukiwaniu “alergenów ukrytych”. Jeżeli jednak nie znajduje żadnego błędu dietetycznego, oznacza to, że mleko krowie nie jest winowajcą. Należy wprowadzić go ponownie do diety mamy.

Następnie wykluczamy kolejny podejrzany o alergię produkt w diecie – jaja. 

Niemowlęta karmione mlekiem modyfikowanym

Aby lepiej zrozumieć, jak przebiega w tym wypadku próba eliminacji i prowokacji – przedstawiam, jakie mieszanki mleczne mamy do wyboru:

1. Mieszanka podstawowa – mleko początkowe (stosowane do 6. miesiąca życia) i mleko następne (stosowane po 6. miesiącu życia)
2. Mleko o nieznacznym stopniu hydrolizy (HA) – tzw. hipoalergiczne, jest stosowane u dzieci, które mają zwiększone ryzyko wystąpienia alergii, czyli na przykład wtedy, gdy w rodzinie występują choroby alergiczne. NIE SŁUŻY DO LECZENIA ALERGII!
3. Mleko o znacznym stopniu hydrolizy – oznacza to, że białka takiego mleka są pocięte na bardzo małe fragmenty, które właściwie nie mają już właściwości alergizujących. To mleko jest dostępne tylko na receptę
4. Mieszanki elementarne – to takie mieszanki, w których białka pocięte są już na same aminokwasy (czyli najmniejsze możliwe cząsteczki). To mleko również dostępne jest tylko na receptę

Diagnostykę w kierunku alergii pokarmowej u niemowląt (podobnie jak w każdym innym przypadku) przeprowadzamy pod nadzorem lekarza pediatry lub lekarza rodzinnego. Jeżeli podejrzewamy u niemowlaka obecność alergii, to lekarz zaleca przejście na mleko o znacznym stopniu hydrolizy (nie mleko HA!). Karmienie takim właśnie mlekiem kontynuujemy przez 2-4 tygodnie. 

Jeżeli następuje poprawa – przeprowadzamy próbę prowokacji, czyli wracamy do mieszanki podstawowej. Dopiero wtedy, jeśli zaobserwujemy nawrót objawów, możemy zdiagnozować alergię na białka mleka krowiego.

Co jeśli mimo zmiany mleka nie widać poprawy?

Taka sytuacja może oznaczać, że przyczyną dolegliwości wcale nie jest alergia! Natomiast lekarz może jeszcze zadecydować o włączeniu mieszanki elementarnej i obserwowaniu, czy objawy ustępują. Dobrze jest w takim momencie umówić się na wizytę do alergologa lub gastroenterologa dziecięcego.

Dzieci powyżej 12. miesiąca życia i skutki diety bezmlecznej

Dzieci, które stosują dietę eliminacyjną (bezmleczną) są bardziej narażone na niedobory składników odżywczych, szczególnie w okresie najintensywniejszego rozwoju. Według badań nawet u 20% dzieci stosujących taką dietę stwierdza się cechy niedożywienia. Dlatego bardzo ważne jest prawidłowe zbilansowanie jadłospisu, który będzie pokrywał zapotrzebowanie organizmu dziecka na wszystkie minerały i witaminy. Należy również rozważyć dodatkową suplementację wybranych składników odżywczych. Najczęściej zaleca się suplementację wapnia, witaminy D oraz DHA.

***

Alergia pokarmowa – czy dzieci z niej “wyrastają”?

Większość dzieci, tzn. ok. 80%, nabywa tolerancję do około 4-5. roku życia. Dlatego po mniej więcej roku trwania diety eliminacyjnej, lekarz może zalecić ponowny test prowokacji. Jeżeli objawy nie nawrócą, stopniowo wprowadza się dany alergen z powrotem do diety malucha. 

***

Alergia pokarmowa u dzieci – podsumowanie

Mam nadzieję, że ten wpis mocno przybliżył Wam temat alergii pokarmowej u dzieci – i czujecie się z tą wiedzą pewniej. A jak Wasze domowe doświadczenia z tym tematem? Jeśli macie ochotę – śmiało podzielcie się nimi w komentarzu na dole.

***

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o tym, jak prawidłowo robić dziecku inhalacje, kiedy trzeba coś zrobić z trzecim migdałkiem, jak odpowiednio reagować na emocje dzieci i wiele wiele innych codziennych sytuacji z życia rodzica? to zapraszam do przerobienia Kursów dla Rodziców Pana Tabletki ⬇⬇⬇ 

•  https://kursydlarodzicow.pl/kategoria-produktu/kursy-dla-rodzicow/

***

Serdeczności,

Pan Tabletka

Marcin

***

Sprawdź specjalne oferty pakietów książek Pana Tabletki, z którymi kurs o skutecznej nebulizacji kupisz za 1 zł. Kliknij w zdjęcie i sprawdź, jakie niespodzianki czekają na Ciebie w zdrownikowym sklepie Pana Tabletki ⬇⬇⬇

O autorze

Marcin Korczyk

mgr farm. Marcin Korczyk - farmaceuta praktyk, twórca internetowy, key opinion leader, autor książki "Odporność. Czy Twoje dziecko może nie chorować?"
Absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego na wydziale farmaceutycznym. Po studiach pracował w aptece całodobowej w Nowym Sączu - i w trakcie pracy rozpoczął tworzenie bloga www.pantabletka.pl - zapisując odpowiedzi na najczęściej zadawane przez pacjentów pytania.

Od czasu złożenia bloga w 2015 roku - do dziś - blog stał się jednym z najbardziej rozpoznawalnych i opiniotwórczych portali z wiedzą o racjonalnym stosowaniu leków i suplementacji.